DVD-recensie
Andris Nelsons' Inauguratieconcert in Leipzig
© Aart van der Wal, september 2018
|
Schleidermacher: Relief for Orchestra (wereldpremière) Berg: Vioolconcert (Dem Andenken eines Engels) Westhoff: Sonate nr. 3 in d (Imitiatione delle campane) Mendelssohn: Symfonie nr. 3 in a, op. 56 (Schotse) Baiba Skride (viool), Gewandhausorchester Leipzig o.l.v. Andris Nelsons |
 |
Het Gewandhausorchester Leipzig is een toporkest en niet sinds vandaag of gisteren. Een klankcultuur om de vingers bij af te likken, vooral dankzij uitermate kritische audities en dirigenten van wereldklasse die het orkest door de jaren heen hebben geleid. Is het daarmee dan tevens het beste orkest ter wereld? Dat orkest bestaat niet, hoewel het Engelse muziektijdschrift Gramophone daar jaarlijks een wedstrijd van maakt. Toegegeven, de commerciële aantrekkingskracht daarvan is groot en de uiteindelijke winnaar maakt er, net als het tijdschrift overigens, al wervend maar al te graag gebruik van. Wie wat verder kijkt en vooral hoort ontdekt al snel dat het in de eredivisie wemelt van de orkesten op topniveau en waarvan het spel wonderlijk genoeg niet aan sterke veranderingen onderhevig is. Wat we daarbij ook zien is dat de aanwas van topmusici nog niet eerder zo groot is geweest als in de laatste drie decennia. De gerenommeerde orkesten stromen vol met toptalent uit alle windstreken. Sterker nog, het is zelfs zo dat het zelfs voor de meest eminente kandidaten dringen is geblazen, terwijl de orkesten zich in de comfortabele positie bevinden om uit het overmatige aanbod zeer streng te selecteren. Met andere woorden: men moet tegenwoordig heel wat in zijn technische en muzikale mars hebben om überhaupt kans te maken op een lessenaar in een orkest. Ouderen die plaats willen of moeten maken voor jongeren beseffen terdege dat hun opvolgers minstens net zo goed zijn als zij.
Ook het aantal jonge topdirigenten is groeiende. Ik hoef de namen hier niet te noemen, want als u onze recensies volgt weet u precies wie dat zijn. Zelfs de jongste onder hen hebben al veel in hun mars, al weten ze heus wel dat ze in een breed en omvangrijk repertoire nog veel verder zullen moeten groeien. Wat overigens niet wil zeggen dat ieder toporkest per definitie op zoek gaat naar een jonge dirigent. Zo koos het Concertgebouworkest voor Daniele Gatti, nu 56 en sinds kort helaas tot over de oren in de moeilijkheden door wel of niet terechte beschuldigingen van seksueel wangedrag.
Het orkestbeleid en het toekomstbeeld dat daaruit oprijst bepaalt uiteindelijk waar de voorkeur naar uitgaat en wie daarvoor beschikbaar zou kunnen zijn. Want jong of oud: dirigenten zijn veelgevraagd en hun agenda's zijn doorgaans meer dan vol.
 |
Andris Nelsons in Leipzig (foto Jens Gerber) |
Op 22 en 23 februari jongstleden vond Andris Nelsons' eerste concert plaats als nieuwe 'Kapellmeister' van het Gewandhausorchester, in welke functie hij Riccardo Chailly was opgevolgd. Nelson is daarmee nummer 21 in een lange rij van chef-dirigenten. Als openingswerk klonk Relief for Orchestra van stadgenoot Steffen Schleiermacher (1960), geschreven in opdracht van het orkest. Schleiermacher was zo handig om de orkestbezetting van Bergs Vioolconcert, het werk dat erna volgde, als uitgangspunt te nemen, alhoewel het vanuit het oogpunt van contrastwerking misschien toch net iets beter was geweest om dit nu juist niet te doen. Hoewel geen hemelbestormend werk (met een tijdsduur van nog geen kwartier sowieso al een lastige opgave) biedt het wel zijn aantrekkelijke kanten. Evenals in bijvoorbeeld het Concert voor orkest van Béla Bartók worden de verschillende orkestsecties er op hun best uitgelicht, waarbij af en toe de suggestie wordt gewekt van een stevige rit bergopwaarts, waarmee het iets weg heeft van een 'Alpensinfonie in het klein'. Het slot verglijdt in het diepe ravijn van de contrabassen.
Bergs belangrijkste inspiratiebron voor diens Vioolconcert ('Dem Andenken eines Engels') was Manon Gropius, de dochter van Alma Mahler en Walter Gropius, die achttien jaar jong aan polio was overleden. Hij legde er zijn werk aan de opera Lulu voor opzij. Wie van beide werken op de hoogte is kent uiteraard de overeenkomsten. De in 1981 in Riga geboren violiste Baiba Skride koos doelbewust voor een onopgesmukte lezing die diep ontroerde door haar puurheid (die overigens alleen maar kan slagen met behulp van een perfecte techniek). Nelsons en het orkest daartegen pakten uit met een meer aardse benadering, wat anders dan misschien gedacht juist positief bleek uit te werken: niet alleen leidde het tot een fenomenale contrastwerking, maar het onderstreepte ook nog eens het gevoel van een beweging tussen hemel en aarde, met de solopartij die metafysische vergezichten voortoverde en de orkestpartij die er - soms bijna letterlijk - de grondtonen voor leverde. Deze fascinerende wisselwerking is weliswaar niet uniek, maar het blijft wel bijzonder en laat niet na diepe indruk te maken (ook zonder beeld!) Gelukkg werd de betovering waarin het stuk eindigt niet doorbroken door een misplaatste toegift. Het deeltje uit de Derde sonate van Johann Paul von Westhoff was daarom goed gekozen.
De keus voor een werk van Mendelssohn, eens ook 'Kapellmeister' in Leipzig, lag uiteraard voor de hand. Het werd na de pauze de Derde ofwel de Schotse symfonie die zich mocht koesteren in een fraai geweven, door en door romantisch pluche, met als belangrijkste kern veel raffinement in de frasering en veel dynamische verfijning. Feitelijk een modelvertolking zoals die vaker in Leipzig, maar ook daarbuiten geklonken heeft, maar nu als onderdeel van het inauguratieconcert nog wat extra glans meekreeg.
Over de beeld- en geluidsregie niets dan goeds. Het Accentus-team is daarin zo gepokt en gemazeld dat de hoogst denkbare kwaliteit bijna een vanzelfsprekendheid is geworden. Het Blu-ray formaat met hoge resolutie draagt daar ook nog het nodige aan bij. Wat niet wegneemt dat het toch steeds weer een kunst op zich blijft om de beeldregistratie van een orkestconcert interessant genoeg te maken om bestand te zijn tegen meerdere keren bekijken (en uiteraard beluisteren). Zoals bij ons het team van Polycast dat zo goed kan.