DVD-recensie Rond de jaarwisseling met ballet en muziek in Sint-Petersburg
© Aart van der Wal, januari 2008
|
||||||||||||||||||
New Year's Concert (2007) in Mariinsky Theatre Concert Hall Saint Petersburg Met muziek van Glinka, Berlioz, Verdi, Wagner, Joh. Strauss Jr., Liszt, Rimski-Korsakov, Borodin, Rachmaninov en Stravinsky. Yuri Bashmet (altviool), Yefim Bronfman (piano), Koor en Orkest van het Mariinski-theater. Productie: François Duplat. BelAir Classiques BAC031 • 2.38' •
New Year's Eve (2006) in Saint Petersburg Tsjaikovski: Doornroosje (fragmenten) - Saint-Saeëns: De stervende zwaan - Rossini: Il viaggio a Reims (fragment). Solisten, ballet, vocalisten en orkest van het Mariinski-theater. Productie: François Duplat. BelAir Classiques BAC030 •2.06' •
Rond de jaarwisseling is goed toeven in deze stad van de muziek, de schilderkunst, de poëzie en de literatuur. Zeker, Sint-Petersburg heeft - zoals de meeste grote steden - haar wat minder florissante kanten, maar in bonte kersttooi en met her der warme, feestelijke verlichting lijken de vele theaters en musea extra uitnodigend. Het echte Russische kerstfeest valt overigens traditioneel volgens de door de orthodoxe kerk gehanteerde Juliaanse kalender precies twee weken later dan bij ons. Wenen heeft zijn traditionele Nieuwjaarsconcert op 1 januari (en een voorpoefje daarvan op 31 december), Berlijn zijn al even traditionele Oudejaarsavondconcert, maar Sint-Petersburg blijft evenmin achter met op Oudejaarsavond een balletgala in het (oude) Mariinski-theater en op Nieuwjaarsdag nu ook het Nieuwjaarsconcert in de fonkelnieuwe Mariinski concertzaal. In de kunst heeft het begrip 'traditie' zeker een bijsmaak. Oude wijn in nieuwe zakken zal ik maar zeggen. En aan Gustav Mahler wordt de uitspraak 'Tradition ist Schlamperei' toegeschreven, wat bepaald niet veel goeds inhoudt. Zoals de 'klassieken' als de fossiele brandstof voor de motor van het muziekbedrijf fungeren, jaar in, jaar uit. Toch is er voor die typisch traditionele concerten en voorstellingen best wel een goede markt, want anders zaten de zalen niet propvol en zouden er niet ieder jaar opnieuw de cd en dvd van het (inmiddels zóveelste Weense) Nieuwjaarsconcert verschijnen. Dit soort evenementen geeft de mens in ieder geval in ieder geval enig houvast in deze turbulente tijden. Zo is het Weense Nieuwjaarsconcert evenmin van de tv weg te denken als het schansspringen in Garmisch. Het Nieuwjaarsconcert in Sint-Petersburg op 1 januari 2007 had nog een bijzondere betekenis door de nieuwe zaal, waarin koor en orkest van het Mariinski Theater ditmaal optraden. Die nieuwe ruimte was feitelijk een geluk bij een ongeluk. In september 2003 verwoestte een brand het merendeel van de ruimten waarin de decors en de rekwisieten van het Mariinski lagen opgeslagen. Dat was veel meer dan een berg hout en karton, mantels, robes, pruiken en andere attributen, want daarmee ging tevens een groot deel van de historische toneelbeelden en kostuums verloren. Hoewel de gevolgen wat minder rampzalig waren dan de brand in de Amalia-bibliotheek in Weimar (daar ging een buitengewoon kostbare verzameling historische boeken en manuscripten verloren) zal menigeen die zich bewust was van de grote geschiedkundige waarde van al die opgeslagen voorwerpen toch wel een traantje hebben weggepinkt. Na de melding van de aangerichte verwoesting liet de chef van het Mariinski, de dirigent Valery Gergiev, al zijn lopende verplichtingen varen en spoedde hij zich naar de plek des onheils om zelf de schade op te nemen. De verbijstering was groot, maar wie Gergiev een beetje kent weet dat hij niet zo gemakkelijk uit het lood is geslagen en altijd wel een lichtpuntje ziet als anderen een hopeloos handgebaar maken. Valery heeft overal relaties, hij is een uitstekende netwerker en weet vrijwel iedereen wel op de een of andere manier voor zijn karretje te spannen. Het is geen overdreven vaststelling dat het gehele Mariinski-ensemble (vaak ook met het Kirov aangeduid) allang niet meer zou hebben bestaan zónder Gergiev. Toen hij de scepter overnam was het theater in grote wanorde. De verlichting en de kachels werkten niet of nauwelijks, zelfs in de herfst kon je je zonder hoofddeksel en handschoenen niet goed staande houden, het lekte op talloze plekken, de toiletten hadden hun beste tijd gehad, deuren en ramen hingen los in hun sponningen. Het administratieve apparaat was in de loop der tijd fors uitgedijd, maar eveneens chaotisch. Het was al met al een 'vriendelijke puinhoop'. Iedereen werd bovendien slecht betaald, van de toneelmeester tot de vaste musici en vocalisten. Of er kwam 'even' helemaal geen geld om de lonen te betalen. Laat staan dat in zo'n belangwekkend historisch gebouw een sprinklerinstallatie was ingebouwd.
Gergiev stelde niet alleen stevig en snel orde op zaken, maar hij wist ook de concert- en operadirecties wereldwijd voor 'zijn' ensemble te interesseren. Sterker nog, ze stonden voor het Kirov in de rij. Het duurde dan ook niet lang of Gergiev sleept het koor en het orkest, met bovendien een keur aan Russische solisten, de wereld rond om in de grote muziekcentra grootse concerten, en ballet- en operavoorstellingen te geven. Gejubel alom. Voor het eerst werden de westerse muziekliefhebbers rechtstreeks geconfronteerd met voorstellingen zoals die nog in het oude tsaristische Rusland waren opgevoerd. In historische kledij en omgeven door al even historische decors ging de negentiende eeuw plotsklaps weer léven! En passant bouwde Gergiev ook nog aan zijn eigen reputatie, en met even groot succes.
De platenlabels en concertdirecties stonden in de rij om hem te mogen contracteren. Daar stond niet alleen een topdirigent, maar ook een uiterst bekwame manager die deksels goed wist waar Abraham de mosterd haalde, daarbij onvermoeibaar terzijde gestaan door zijn Slava, 'secretaris' en zus Larissa. Ik heb Slava nóóit gezien zonder zijn goedkope aktetas, altijd dravend, improviserend en organiserend, met een mobieltje aan het oor, doorgaans pratend in verschillende richtingen tegen verschillende mensen. Die eerste reizen in het Westen moeten voor het Kirov-ensemble een 'eye-opener' zijn geweest. Ze zullen althans de ogen hebben uitgekeken. Ik herinner me een bezoek aan Rotterdam, waar ik in de Rotterdamse Schouwburg met ze kennismaakte en vrijwel iedereen een Zeeman-tasje in de hand had. Net inkopen gedaan, nog gekleed in de dagelijkse, vrij sjofele plunje, leken ze in de verste verte niet op de in de kostbare gewaden gestoken sterren van nauwelijks een uur later. Dat was dan mijn 'eye-opener'. Nooit heb ik een dirigent meegemaakt die zó bevlogen zóveel zaken tegelijk wist af te handelen. Na de voorstelling was er dan altijd nog wel tijd voor een stevige, steevast rijk besproeide maaltijd, waarbij talloze anekdotes en grappen in rap tempo over de tafel vlogen. Zéker als enige goede vrienden, zoals de pianist Aleksandr Toradze en de altist Yuri Bashmet van de partij waren. Dan ging het dóór, tot in de kleine uurtjes. Zeker, een uitstekende netwerker. Via zijn mobieltje rechtstreeks overleg met Vladimir Poetin, als het zo uitkwam. De touwtjes strak in handen, volkomen zeker van zijn zaak, Valery ten voeten uit. Dat gold ook ná die brand, toen er roebels op tafel moesten komen om zowaar een geheel nieuw theatergebouw uit de grond te stampen. Niks helemaal restaureren, gewoon nieuw! Daar waar nog puinhopen resteerden moest en zou een nieuw muzikaal Mekka verrijzen, koste wat het kost. De door de architect Victor Schröter ontworpen oude façade werd wèl in de oude luister hersteld, dat was het ook dubbel en dwars waard. De andere kant van het gebouw, dat uitziet op de Dekabristov-straat, werd van een nieuwe façade voorzien, maar dan in hedendaagse stijl. Xavier Fabre, de architect voor het nieuwe project, koos voor een vermenging van de nieuwe met de oude stijl. Je moet ervan houden, maar indruk maakt het wel. Over de akoestische eigenschappen van de nieuwe zaal is vrijwel iedereen enthousiast. Een warme, volle klank, die daarnaast echter ook helder, doorzichtig, lucide is. Met behulp van houten wand- en plafondpanelen en elektronische 'omvormers' kan het klankbeeld naar smaak worden gemanipuleerd.
Wie het gebouw bezoekt en ontspannen in de zaal om zich heen kijkt zal onwillekeurig denken: die Gergiev, hij heeft het toch maar weer gelapt. Of beter, velen hebben voor hem en voor het nieuwe theatergebouw gelapt, want de miljoenen roebels hebben hun weg zeer snel weten te vinden. Even zovele miljoenen zullen er bijzonder dankbaar voor zijn. DVD: Nieuwjaarsconcert Onder de veelzeggende titel 'New Year's Concert Mariinsky Theatre Concert Hall Saint Petersburg' gaat een sprankelend en spetterend programma schuil dat zowel Gergiev als het koor en orkest van het Mariinski in hun volle glorie op het beeldscherm brengt. Het programma op Nieuwjaarsdag 2007 wordt geopend met de fabelachtig goed gespeelde ouverture Ruslan en Lyudmilla van Glinka. De knallende pauken en het sonoor schallende koper bevestigen de grote akoestische kwaliteiten van de zaal. Vervolgens worden we 23 minuten meegezogen in Berlioz' Harold en Italie. Gergiev verbindt de dramatisch- duistere aspecten van het werk duidelijk met een lager tempo, wat niet naar ieders smaak zal zijn (eminente Berlioz-vertolkers als Charles Münch en Colin Davis zijn beduidend sneller), maar Yuri Bashmet speelt wèl de sterren van de althemel. Maar er volgt nog meer moois: de pulserende spanning in Verdi's La Forza ouverture en het briljante voorspel tot de derde akte van Wagners Lohengrin. De polka van Johann Strauss Jr. is dan een buitengewoon opgewekt tussendoortje. Door en door Russisch (wat dit in deze context ook mag betekenen!) klinken het helaas fragmentarisch uitgevoerde Rimski-Korsakovs Capriccio espagnol, de fonkelende Polovetskische dansen van Borodin (wát een subliem koor!), het vurige scherzo uit Rachmaninovs Tweede symfonie, met als klap op de vuurpijl het slot van Stravinsky's Vuurvogel-suite in de versie uit 1910. Maar misschien gaat de uiteindelijke zegepalm toch wel naar de tot op het bot afwisselend poëtische en virtuoze weergave van Liszts Tweede pianoconcert, dat door de 'klavierleeuw' Yefim Bronfman in de beste virtuozentraditie wordt gespeeld. De vonken spatten er bijna letterlijk vanaf. Bronfman lijkt hier de wederopstanding van Shura Cherkassy te zijn. Zelfs in de lastigste passages blijft de articulatie - ondanks het zeer hoge tempo - glashelder overeind. Dit is een kijk- én luisterfestijn dat er niet om liegt. DVD: Oudejaarsavondballet De avond ervoor, op 31 december 2006, stond Gergiev al op de bok, maar nu in het 'oude' vertrouwde Mariinski-theater. Hetzelfde orkest begeleidde nu fragmenten uit Tsjajovski's ballet Doornroosje, met daar tussendoor de al even schitterend gedanste De stervende zwaan op de sierlijke muziek van Saint-Saëns. Ten slotte was er dan als regelrechte 'uitsmijter' het door jonge vocalisten gezongen 'Viva il Diletto Augusto Regnator' uit Rossini's opera Il viaggio a Reims. Feest, feest en nog eens feest. De choreografieën, de aankleding, de belichting, de cameraregie en de geluidskwaliteit brachten dit evenement realistisch in de huiskamer. Het programma mocht dan nogal traditioneel zijn, ze kunnen er wat van, daar in Sint-Petersburg. Je zou bijna naar de garderobekaartjes zoeken.
index | ||||||||||||||||||