The legacy of Karl Richter

Film van Tobias Richter, in samenwerking met Klaus Peter Richter, geregisseerd door Klaus Lindemann.

DG 00440 073 4150 • 74' •

 

 

 

 

 

 

---

Bij de wat oudere orgelliefhebber staande televisiebeelden nog in het geheugen gegrift: de Duitse organist Karl Richter die Bach speelt op het Dreifaltigkeitsorgel in Ottobeuren, zittend aan de klaviatuur onder die rijk gesneden doorgang onder het hoofdwerk. Close-ups van onberispelijk zwarte lakschoenen die soepel teen-hakspel verrichten op het kistpedaal. Deutsche Gramophon bracht vorig jaar vijf dvd's uit waarop Karl Richter Bachs Matthäus-Passion, Johannes-Passion, h-moll Messe en de Brandenburgse concerten dirigeert. The Legacy of Karl Richter is een documentaire uit 1986 die een redelijk compleet beeld geeft van de dirigent én de organist/klavecinist Richter.

De predikantszoon Karl Richter (geboren in Plauen, 15 oktober 1926 - overleden in München, 15 februari 1981) zong in zijn jeugd bij het Dresdener Kreuzchor, waar zijn muzikaal talent door de toenmalige dirigent werd opgemerkt. Muziek werd voor Richter een roeping die hij zeer ernstig nam. Na de Tweede Wereldoorlog studeerde hij aan het conservatorium en het Institut für Kirchenmusiker in Leipzig bij Karl Straube en Günther Ramin, en ontwikkelde zich bij hen als Bach-interpreet. In 1949 werd hij organist van de Thomaskirche in Leipzig, maar in 1951 zette hij koers naar München, waar hij cantor-organist van de Markuskirche werd. Hij doceerde er ook aan de Musikhochschule en werd in 1956 tot professor benoemd. In de jaren vijftig richtte hij het Münchens Bachkoor en -orkest op waarvan hij zelf dirigent werd. Met deze ensembles maakte hij vele grammofoonopnamen van cantates, passionen, de h-moll-Messe  en orkestwerken van J.S. Bach voor het Archiv-label. Voor Telefunken legde hij met zijn kamerorkest de orgelconcerten opus 4 en 7 van Händel vast in de Markuskirche in München. Daarnaast maakte hij diverse orgelopnamen voor Decca en Deutsche Gramophone met Bach-repertoire; aanvankelijk op het elektro-pneumatische Kuhn-orgel in de Victoriahal in Genève, maar later ook op het Marcussen-orgel in de Jægersborg-Kirche bij Kopenhagen.

Karl Richters uitvoeringspraktijk was niet onomstreden. Weliswaar werkte hij al niet meer met zulke zwaar bezette ensembles als zijn voorgangers - hoewel ook Karl Straube al experimenteerde met kleinere bezettingen -, maar van de in zijn tijd opkomende historische uitvoeringpraktijk, gepropageerd door Gustav Leonhardt en Nikolaus Harnoncourt, moest hij niets hebben. Zijn orkest speelde op moderne instrumenten. Als organist vermeed hij al te romantische tempowisselingen, maar juist de strakke tempi die en het legatospel dat hij voorstond, waren kenmerken van de - wat wij inmiddels noemen - romantische uitvoeringspraktijk. Toch beleef ik nog steeds veel genoegen aan zijn op cd heruitgebrachte vertolkingen van Händels concerten voor orgel en orkest, waarin hij als dirigent tevens solist is op het Steinmeyer-orgel in 'zijn' Markuskirche. Geen priegelig kistorgeltje waarop de organist zijn soli mag spelen maar een volwaardig instrument met een stevige klank.

De dvd geeft een tamelijk volledig beeld van de musicus, maar laat ook iets van de mens Richter zien. Een hard werkende, uiterst serieuze maar ook wat humorloze man die helemaal voor de muziek leefde. In het dvd-boekje valt dan ook te lezen dat hij reeds als kind "die Ernsthaftigkeit des protestantischen Arbeitsethos" leerde kennen. We zien hem aan het werk als koordirigent in Bachs passionen, als orkestdirigent in Bachs Brandenburgse concerten, als klavecinist en als organist.

Door deze dvd worden ook enkele clichés over Karl Richter doorbroken, als zou Richter een barokspecialist zijn geweest, die uitsluitend met Bach en Händel bezig was. Dat is echter het beeld dat we door de platenmaatschappijen van hem hebben gekregen. Uit de dvd blijkt dat hij ook symfonieën van Schumann en Bruckner (hiervan is helaas alleen een geluidsopname bewaard gebleven) en koorwerken van Brahms dirigeerde, en orgelwerken van Max Reger speelde.

Helaas was "de Horowitz van het orgel", zoals Richter wel werd betiteld, geen lang leven gegund. In 1971 kreeg hij een waarschuwing in de vorm van een hartaanval. Midden jaren zeventig ging zijn gezichtsvermogen ineens sterk achteruit en studeerde hij dag en nacht om voorbereid te zijn op de dag waarop hij wellicht niet meer zou kunnen zien. Een geslaagde oogoperatie bracht evenwel uitkomst. Niettemin overleed Richter op 15 februari 1981, drie dagen na een klavecimbelconcert in Wilhelmshaven, op 54-jarige leeftijd.

Een mooi document, met een begeleidend boekje in drie talen (Eng., Du, Fr.).