DVD-recensie
© Kees de Leeuw, november 2014
Blockflute MastersRegie, samenstelling, camera, geluid, interviews: Andras Hamelberg, Minou de Leeuw Muziekfragmenten: Gastmusici: Ensemble Black Pencil (Jorge Isaac, blokfluit; Matthijs Koene, panfluit; Esra Pehlivanli, altviool; Marko Kassl, accordeon; Enric Monfort, percussie), Maartje Kraan (viool), Helena Druwe, (viool), Mette Seidel (cello) Jelte van Andel (contrabas), Gilles Viandier (dans), Jasper Kuipers (video cloud messenger) Visionor records VR 2411 • 35' • Gesproken taal: Nederlands, Engels Ondertiteling: Engels |
 |
De dvd draagt een opvallende titel, want ik zou tot voor kort blokfluit pertinent als recorder hebben vertaald en ik ben vast niet de enige. Echter de term blockflute werd al dertig jaar geleden door Walter van Hauwe bedacht voor de blokfluit in de hedendaagse muziekpraktijk, in tegenstelling tot de term recorder voor de blokfluit in de oude muziek. De ware kenner kan dus uit de titel afleiden dat deze dvd over de blokfluit in de huidige tijd gaat.
Nadat de blokfluit na de barokperiode geen rol meer speelde kwam er rond 1965 een kentering en heroverde het instrument een plek in de klassieke muziekwereld. Deze korte maar boeiende dvd gaat over deze periode in de muziekgeschiedenis. Weliswaar zijn af en toe fragmenten van oude muziek te horen en te zien maar de nadruk ligt op de blokfluit in de hedendaagse muziek.
Het is kenmerkend dat de dvd opent met blokfluitist Jorge Isaac met een contrabasblokfluit, een formaat blokfluit dat enorm verschilt van de sopraanblokfluit, het type dat veel bekender is omdat veel mensen er mee in hun lagere schooltijd mee in aanraking kwamen. Ook wordt Isaac vergezeld van een danser. Isaac geeft aan dat het zo boeiend is om blokfluit te spelen omdat er zoveel verschillende soorten zijn en het zo'n flexibel instrument is. Fred Momotenko, de componist, vindt het zo interessant omdat hij met de blokfluit oud en nieuw kan combineren, de blokfluit de menselijke stem zo dicht kan benaderen en het zo'n flexibel instrument is.
Componist Roderik de Man vertelt dat componeren voor blokfluit zo boeiend is omdat de blokfluit vaak gebruikt wordt in combinatie met elektronica of theatraliteit. Het spreekt hem ook aan dat het praktisch onmogelijk is om een zelfde toon exact te reproduceren op een blokfluit, in tegenstelling tot vele ander instrumenten, waarbij de bespelers vaak hun hele leven juist proberen een zelfde toon altijd zo identiek mogelijk te laten klinken.
Kortom, zowel de blokfluit bespelen als er voor componeren is aantrekkelijk, hoewel het duffe imago nog lang niet verdwenen is, getuige de opmerking van Isaac dat hem nooit gevraagd wordt waarom hij blokfluit speelt maar wel waarom hij er niet mee gestopt is.
Frans Brüggen speelde letterlijk en figuurlijk een zeer belangrijke rol in de blokfluitgeschiedenis. Hij zette zich in voor de professionalisering van de muziekbeoefening maar vroeg ook vooraanstaande componisten om te schrijven voor de blokfluit. Zo ontstonden onder meer Sweet (1964) van Louis Andriessen en, belangrijker, Gesti van Luciano Berio in 1966. Dit jaar wordt gezien als het jaar 0 van de contemporaine blokfluitmuziek omdat vooral Berio's compositie oorzaak was van de herwaardering van de blokfluit. Van Brüggen zijn geen hedendaagse beelden te zien maar gelukkig wel filmopnamen, onder meer uit 1967, met fragmenten waarop hij Berio's compositie vertolkt en de compositie toelicht. Hoewel Gesti een toentertijd ongebruikelijke en dus 'moeilijke' compositie was die van 'chaotisch' naar 'normaal' veranderde kreeg Brüggen toch altijd veel bijval van zijn publiek.
Met Frans Brüggen ontstond een Amsterdamse blokfluitschool en vormden zich ensembles als Sour Cream (Frans Brüggen, Kees Boeke en Walter van Hauwe) en Quadro Hotteterre (Kees Boeke en Walter van Hauwe). Boeke en Van Hauwe waren leerlingen van Brüggen en werden later zelf belangrijk voor de lespraktijk. Laatstgenoemde schreef een uitgebreide en toonaangevende methode The modern record player, die door Jorge Isaac de blokfluitbijbel genoemd wordt. Ondanks het succes van Gesti waren de drie Nederlandse pioniers bang dat de blokfluit weer snel het stoffige en duffe imago zou terugkrijgen. Met Sour Cream werden de grenzen opgezocht en waren de optreden soms provocerend, zoals op de filmfragmenten duidelijk te zien is.
Het heeft geholpen want juist blokfluitstudenten staan meestal veel meer open voor nieuwe wegen en mogelijkheden dan bij voorbeeld strijkers, aldus Roderik de Man. Wanneer we Walter van Hauwe thuis bij zijn ladekast met zijn tientallen blokfluiten zien staan, in zijn eigen woorden een "puinbak", waar de instrumenten nogal slordig en schijnbaar nonchalant gegroepeerd zijn, zou je haast denken dat zelfs hij zijn instrument niet serieus neemt. Gelukkig toont de rest van de dvd het tegendeel.
Mede dankzij de Amsterdamse school traden blokfluitensembles en solisten, zoals het Amsterdam Loeki Stardust Quartet, Brisk en meer recent Seldom Sene en Erik Bosgraaf voor het voetlicht. Jorge Isaac van het ensemble Black Pencil kwam helemaal uit Venezuela om juist in Amsterdam blokfluit te kunnen studeren en volgde in 2006 Walter van Hauwe op als docent aan het conservatorium van Amsterdam. Ook hij enthousiasmeert en inspireert de volgende generatie. De erfenis van Frans Brüggen blijkt in goede handen.
Deze dvd is een 'must' voor de liefhebbers van de blockflute, maar ook voor die van de recorder en alle muziekliefhebbers die zich willen oriënteren op die rol van de blokfluit in de muziekpraktijk van nu.