Leonard Bernstein in rehearsal and performance of Shostakovitch: First Symphony

Schleswig-Holstein Music Festival Orchestra o.l.v. Leonard Bernstein.
Regie: Horant H. Hohlfeld.
EuroArts 2072158 • 85' •
Opname: 1988

 

 

---

Toen ik mij begon te interesseren voor klassieke muziek beperkte die belangstelling zich  vooral tot de 'oude muziek'. Mahler en Sjostakovitsj om maar enkele voorbeelden te noemen waren de nodige stappen te ver. Daar mijn toenmalige woonplaats Utrecht als oude muziek stad bij uitstek gold kwam de gedachte om eens naar het Concertgebouw of de Doelen te gaan niet eens in mij op. Juist toen ik, begin jaren '90, in meer dan één opzicht mijn grenzen voorzichtig begon te verleggen waren twee beroemde dirigenten overleden. Dirigenten die ik uiteraard van naam en faam kende, Herbert von Karajan en Leonard Bernstein. Aan de hand van beeld- en geluidsopnamen betreur ik vooral dat ik de laatste nooit 'live' heb gezien. Gelukkig zijn er van beide heren behalve veel geluids- ook veel beeldopnamen bewaard gebleven.

Als liefhebber van Sjostakovitsj (nu wel) ben ik gelukkig in staat geweest om bijna al zijn symfonieën live te beluisteren. Wat wel jammer is dat er tot nu toe zo weinig van zijn symfonieën op dvd zijn verschenen. Bovendien zijn enkele hiervan Russische opnamen uit het voorbije Sovjettijdperk en dat is goed te zien (of juist niet) aan de zeer armzalige beeldkwaliteit. De in 1988 opgenomen dvd rond de eerste symfonie van Sjostakovitsj onder leiding van Bernstein is wat mij betreft dus een welkome aanvulling op het schaarse aanbod op dit terrein.

De dvd bevat een registratie van repetities en de concertuitvoering van de eerste symfonie van Sjostakovitsj met het Schleswig-Holstein Music Festival Orchestra. Dit orkest wordt samengesteld uit jeugdige zeer talentvolle musici van verschillende nationaliteiten na een strenge selectie. In dit geval werden de 120 musici gekozen uit zo'n 1000 kandidaten. Grappig is overigens dat Bernstein aanvankelijk alles in het Engels vertelt, maar in de latere repetities Duits de voertaal lijkt. Blijkbaar zijn de bijna jongvolwassene musici ook sterk in hun talen.

Bernstein heeft terecht een reputatie als pedagoog, en dat blijkt ook hier. Hij gaat makkelijk met de jongeren om, complimenteert snel en corrigeert vriendelijk maar dringend. Veel tegenspraak uit het orkest is niet te verwachten, want de afstand tussen de orkestleden en de maestro blijft toch wel groot. Interessant is dat een hoboïst een discussie begint met Bernstein, maar dit blijft een uitzondering. De verlegen klarinettiste slaagt, ondanks herhaald aandringen van de dirigent, er maar niet in om forte te spelen. Daartegenover staat dat Bernstein al snel de musici prijst met superlatieven. Bij dit alles mag natuurlijk niet vergeten worden dat het maar fragmenten uit diverse repetities zijn en eventuele minder aangename momenten weggelaten zullen zijn uit de opname. Bernstein licht de muziek uitgebreid toe met de nodige verwijzingen naar Wagner en is zelf overtuigd van de kwaliteiten van dit jeugdwerk van Sjostakovitsj. Zijn enthousiasme weet hij goed over te brengen en de jonge musici hangen aan zijn lippen, wanneer de maestro iets vertelt.

Leonard Bernstein tijdens het muziekfestival in Schleswig-Holstein (1988)

De ene helft van de dvd is gevuld met delen uit repetities, de andere helft met het concert zelf. Tijdens het concert met een zeer geconcentreerde, maar ook wel meer gespannen Bernstein dan ik me herinner van andere beeldopnamen blijkt hoe het geleerde vrij goed in praktijk gebracht wordt. De eerste symfonie van Sjostakovitsj is soms wat fragmentarisch en diverse musici moeten in enkele seconden hun solistisch kunnen bewijzen. Geen geringe opdracht voor de jonge orkestleden met nog heel weinig ervaring. Onder de strakke hand van Bernstein verloopt het in het algemeen tamelijk goed. Hij jaagt de musici niet op, maar vertaagt niet extreem, iets wat we elders nog weleens tegenkomen bij de dirigent. Dankzij zijn grote ervaring, diepgaande kennis van Sjostakovitsj' muziek en zijn pedagogische kwaliteiten brengt Bernstein het geheel tot een goed einde. En dan na de slotnoot de enorme ontlading en ook opluchting dat het allemaal goed gekomen is. De dirigent die de verlegen klarinettiste die nu wel forte bleek te kunnen spelen en de hoboïst die de discussie met de maestro aandurfde omarmt. De eerste violist en cellist die Bernstein aan zijn borst wil drukken, maar die allebei meer onder zijn oksels terechtkomen. En de blozende en vooral stralende slagwerker die verrast lijkt door de lof van Bernstein. Prachtige beelden, ongetwijfeld mooie en dierbare herinneringen voor de orkestleden.

Weliswaar niet de ideale uitvoering, alleen al omdat de emotionele diepten die Bernstein probeerde te peilen door de orkestleden niet bereikt worden en er qua techniek ook nogal wat tekortkomingen zijn. Maar zeker na het volgen van de repetities, is het toch bijzonder de moeite de waard om te zien wat Leonard Bernstein in relatief korte tijd wèl wist te bereiken met jonge, gemotiveerde en enthousiaste musici.