Wagner: Die Walküre.

Eva-Maria Westbroek (Sieglinde), Eva Johansson (Brünnhilde), Lilli Paasikivi (Fricka), Robert Gambill (Siegmund), Willard White (Wotan), Mikhail Petrenko (Hunding) e.a., Berliner Philharmoniker.
Dirigent: Simon Rattle.
Regie en toneelbeeld: Stéphane Braunschweig.

BelAir BAC034 (2 dvd's)

Opname: Aix-en-Provence, juli 2007).

 

---

De carrière van Eva-Maria Westbroek volgt een vertrouwd patroon. Bij haar was er geen sprake van een supersnelle (en veel te jeugdige!) doorbraak op basis videoclips, coverfoto's en andere zaken die weinig met zangkunst te maken hadden. Integendeel! Haar start was niet alleen langzaam, maar kende zelfs zoveel tegenslagen dat zij - na een kort intermezzo in een pizzeria - zelfs overwogen schijn te te hebben om een ander beroep te kiezen. Zij zette door, won een concours in Rome, kreeg links en rechts wat engagementen in kleinere theaters van mensen die wel oren aan hun hoofd hadden (haar eerste recensies in Nederland in 1996 waren eerder desastreus dan juichend...) en tijdens een engagement in Stuttgart (1999-2006) kwam er langzaam maar zeker schot in de zaak. Haar grote internationale doorbraak volgde tijdens het Holland Festival 2006 met de titelrol in Lady Macbeth van Mtsensk  van Sjostakovitsj bij De Nederlandsse Opera. Spoedig daarna herhaalde zij die partij in Londen, waar zij sindsdien ook al triomfen oogstte in haar favoriete rol, Minnie in Puccini's La fanciulla del west (te beluisteren via BBC 3 op 27 december 2008), veroverde Parijs als Chrysothemis in Elektra en de Kaiserin in Die Frau ohne Schatten, werd het vocale succes van de Bayreuther Festspiele 2008 als Sieglinde in Die Walküre, een rol waarmee zij een jaar eerder de ontdekking werd van het Festival van Aix-en-Provence, heeft inmiddels haar eerste uitnodiging van de Met in haar zak - en schijn bij De Nederlandse Opera ooit nog te horen te zijn in La fanciulla del west en misschien ook in Die Walküre, maar ach, we weten inmiddels hoe dat gaat met Nederlandse zangers en ons nationale opera-instituut...

Rijping
Bij haar doorbraak was Westbroek dus 'al' 35, aanmerkelijk ouder dan andere hedendaagse zangeressen die dankzij een leuk stemmetje, een leuk koppie, een gelikte cd-cover en knap geconstrueerde clips al wereldfaam genieten voor zij bij wijze van spreken één opzienbarende rol in het theater gezongen hebben. Ook die patronen zijn bekend, maar tegenover menige jonge solist(e) die een veelbelovende start nooit heeft kunnen waarmaken, staat gelukkig een veelheid aan solisten die pas rond hun 35ste tot sterdom zijn gaan rijzen. Ik denk daarbij niet alleen aan sterren van het niveau van Astrid Varnay, Birgit Nilsson of Joan Sutherland - de lijst is te lang om hier af te drukken. Het belangrijkste is dat zangeressen met een 'late start' over het algemeen veel langer aan de top blijven meedraaien met vertolkingen die bovendien uitmunten door een hoge graad van vocale en artistieke rijping.

Lyriek en extase
Dit alles wordt bevestigd door de opname van Die Walküre uit Aix-en-Provence, vorig jaar al door Arte uitgezonden en nu op twee dvd's uitgebracht door BelAir. Stellen dat we Westbroek hier in grote vorm horen, is een understatement. Vocaal beheerst zij de partij tot in de kleinste finesses en zij zingt hier zelfs in het overdekte festivaltheater van Aix de sterren van de hemel. Daarbij gaat zij volledig in haar rol op en geeft een interpretatie op hetzelfde niveau als haar Lady Macbeth, die hooguit meer indruk maakte omdat het werk en daarmee ook haar vertolking extraverter, om niet te zeggen extravaganter waren. De meisjesachtige lyriek van de openingsscène, de extase van het liefdesduet, de wanhoop aan het slot van het tweede bedrijf en de straling van 'O hehrstes Wunder' plaatsen haar Sieglinde op één lijn met Leonie Rysanek, Jeanine Altmeyer en Gré Brouwenstijn.

De enige die we ook via het beeldscherm kunnen vergelijken is Altmeyer, die nog iets meisjesachtiger overkomt, maar haar stem was van nature ook lyrischer, wat zelfs pijnlijk hoorbaar werd toen zij hier jaren later haar Brünnhildes zong. Van Westbroek kan ik mij daarentegen voorstellen dat we haar over tien, vijftien jaar ook als Isolde horen (een rol die Brouwenstijn terecht ook niet aandurfde) en wellicht eveneens als Brünnhilde. Als het maar niet te snel gaat en als zij maar voorzichtig is, maar om heel eerlijk te zijn: toen ik haar deze zomer in Brussel hoorde, sloeg mij even de angst om het hart: ik hoorde een vermoeide stem, vermoedelijk als gevolg van de parallel lopende repetities in Bayreuth. De Spaanse tenor Alfredo Kraus, die tot ver na zijn 70ste verjaardag nog in enkele van zijn glansrollen (o.a. Werther) op het toneel stond, had de vaste gewoonte geen opnamen te maken en niet te repeteren met andere muziek dan hij op dat moment in het theater zong, en zo verstandig zou iedere vocalist op topniveau moeten zijn!

Spanningsbogen
De tweede ster van deze Walküre is Sir Simon Rattle, die hier optimaal profiteert van de Wagner-ervaring die de Berliner Philharmoniker in de loop der jaren hebben opgebouwd. De zindering van de strijkers, de sonoriteit van het koper, de profilering van de houtblazers, alles wijst nog steeds op een van de beste Wagner-orkesten van het Europese vasteland. Rattle munt daarbij uit door een streven naar helderheid, een melodische articulatie en vooral de gave om de spanningsbogen door te trekken over de afzonderlijke scènes heen. Daarbij bouwt hij zorgvuldig gefaseerde climaxen op zoals we die al kenden van zijn Tristan und Isolde in Amsterdam. Fraai is ook de balans die de orkestklank in een brede waaier neerlegt (zelfs bij goede tv-luidsprekers, maar zeker als de stereo-installatie mag meespelen, al dan niet in 5.1) en ondertussen toch nergens de stemmen afdekt.

Bayreuther standaard
In de eerste akte krijgt Westbroek partij van Robert Gambill, niet 's werelds mooiste Siegmund (waar zijn de tijden toen Festivals konden kiezen uit zangers als King, Vickers, Thomas, Cox en Windgassen?) en Mikhail Petrenko, een niet alleen in uiterlijk opvallend jeugdige Hunding met een fraai gecultiveerde bas, die in de loop der jaren kan uitgroeien tot een Pogner, een Marke en een Hagen van formaat.

In de tweede akte blijft dit niveau helaas niet altijd gehandhaafd. Eva Johansson, ooit min of meer mijn favoriete Evchen, blijkt inmiddels uitgegroeid tot Brünnhilde - al weet ik niet of het woord 'uitgegroeid' hier op zijn plaats is. Zij zingt een lyrische Brünnhilde die mij doet vrezen dat zij haar carrière beter niet in deze richting kan voortzetten. Hier gaat het nog goed en komt zij tot een alleszins bewonderenswaardige vertolking, maar al bij haar eerste hojotoho's worden de grenzen van haar stem hoorbaar en op andere momenten mis ik de vocale autoriteit en de straling van een 'echte' Brünnhilde. Ik had zelfs iets van 'dat doet Westbroek over tien jaar beter'...

De Fricka van Lilli Paasikivi beantwoordt aan de Bayreuther standaard uit vorige decennia (helaas niet de huidige...) en maakt de verdedigster van het huwelijk niet tot een bekrompen huisvrouw, maar tot een  getergde echtgenote die het recht aan haar zijde weet. Een beetje moeite heb ik helaas met Sir Willard White. Ooit zette hij bij de Scottish Opera een imponerende en veelbelovende Wotan neer, maar ik denk dat hij deze opname te laat in zijn carrière gemaakt heeft. Hij blijft een fenomenaal acteur met een grote toneelpersoonlijkheid, maar vocaal mist hij zowel het kleurenpalet als de stamina om Wotans Erzählung in II en het Abschied in III op het niveau te tillen waarop ik juist deze sleutelscènes zo graag hoor.

Tijdloos
Regie en toneelbeeld van Stéphane Braunschweig met eigentijdse kostuums van Thibault Vancraenenbroeck gaan uit van een 'licht gemoderniseerde' benadering, die uiteindelijk gewoon 'tijdloos' overkomt, zonder extravaganties. Het belangrijkste is echter dat de regie van de eerste tot de laatste maat trouw blijft aan tekst en partituur. Mijn ervaring is dat het kijken naar dvd's eerder gaat vervelen naarmate de regie 'conceptueler' is, dus wat dat betreft kan iedereen deze uitgave met een gerust hart in huis halen. Maar de echte liefhebber zal uiteindelijk toch meer luisteren dan kijken naar wat voor velen toch op de eerste plaats een fascinerend 'Westbroek-document' zal blijven.