DVD-recensie

Onegin vol vraagtekens

 

© Paul Korenhof, januari 2014

 

Tsjaikovski: Jevgeni Onegin ('Eugene Onegin')

Simon Keenlyside (Jevgeni Onegin), Krassimira Stoyanova (Tatjana), Pavol Breslik (Vladimir Lenski), Elena Maximova (Olga), Diana Montague (Madame Larina), Kathleen Wilkinson (Filipjevna), Peter Rose (Vorst Gremin), Christophe Montagne (Monsieur Triquet), Jihoon Kim (Zaretski), Michel de Souza (Een kapitein), Elliot Goldie (Een boer), Royal Opera House, Covent Garden
Dirigent: Robin Ticciati
Regie: Kasper Holten

Opus Arte OA 1120 D (2 dvd's)

Opname: Londen, 4 februari 2013

 

Vorig seizoen presenteerde de Deense regisseur Kasper Holten, sinds 2011 'directeur opera' van de Londense Royal Opera, zich met zijn eerste regie in Covent Garden, een evenement dat met evenveel spanning tegemoet werd gezien als indertijd de eerste regie van Pierre Audi bij de Nederlandse Opera, maar dat door critici en publiek iets minder enthousiast ontvangen werd. Daarbij had Holten het in zoverre moeilijker dat Holten gekozen had voor een opera waarvan de Londenaren zowel in Covent Garden als in de naburige English National Opera diverse onvergetelijke producties gezien hebben, terwijl Audi zich met Monteverdi's Ulisse kon uitleven op een werk dat in zijn originele vorm nog nooit in Amsterdam te zien was geweest.

Voor zijn eerste eigen regie combineerde Holten de jonge Britse dirigent Robin Ticciati met een ervaren solistenteam, aangevoerd door de eveneens Britse bariton Simon Keenlyside in de titelrol en de Bulgaarse sopraan Krassimira Stoyanova als Tatjana. Een overtuigende combinatie, ondanks het feit dat Ticciati in zijn streven naar een niet overdadig romantische benadering soms nog iets te ver naar het realistische doorschoot. Zoals we konden verwachten bleek Keenlyside daarbij geknipt voor de rol van de geborneerde Onegin, waarbij ook hij meer realisme suggereerde dan enkele voorgangers in deze rol. De Tatjana van Stoyanova, die we al enigszins kenden ven een ontroerende briefscène op een recital-cd die zij vier jaar geleden voor Orfeo opnam. Zuiver vocaal prefereer ik die eerste, ietwat lyrischer versie die iets meer het jonge meisje suggereert, maar haar benadering hier, prachtig vol van stem en glorieus over het orkest heen stralend, past uiteindelijk misschien beter bij deze enscenering.

Rond de beide protagonisten horen we een eersteklas ensemble met onder meer de Russische mezzosopraan Elena Maximova als een speelse en terecht wat oppervlakkig gehouden Olga, de Engelse mezzosopranen Diana Montague en Kathleen Wilkinson als een nuchtere Madame Larina en de heerlijk zorgzame Filipjevna. De dichter Vladimir Lenski had ik liever met iets meer poëzie horen zingen dan de Sloveense tenor Pavol Breslik meebrengt, en de Britse bas Peter Rose wekt als Vorst Gremin de indruk dat zijn eens zo sonore timbre een beetje poreus begint te worden.

Evenals Stefan Herheim in zijn productie voor De Nederlandse Opera ziet Holten de eerste twee bedrijven als de herinnering van de ouder geworden Onegin en Tatjana. Op dat punt is er dus niets nieuws onder de zon, ook niet als hij daar ook het Petersburgse bal bij betrekt. In Amsterdam zagen we tijdens de openingsmaten hoe Onegin op dat bal arriveerde, hier zien we aan het begin hoe Onegin Tatjana opzoek voor het slottafereel. Holten gaat echter nog verder door Onegin en Tatjana nadrukkelijk als 'oud' neer te zetten en hun dansende 'dubbels' te geven als hun 'jongere ik'. Wel handig als de vertolkers van de hoofdrollen zichtbaar niet meer de juiste leeftijd hebben, maar in dit geval een beetje storend en zelfs onflatteus omdat de sopraan niet eens meer een jong meisje mag uitbeelden.

Hoe dit door Holten gevolgde procedé in het theater overkwam, weet ik niet, maar via de beeldbuis is het vreemd om bijvoorbeeld tijdens de briefscène nu eens een dansende-mimende 'jonge Tatjana' en even later haar zingende 'oudere ik' in beeld te hebben. Het werkt ook vervreemdend door het opwerpen van een visuele hindernis tussen de toeschouwer en de in de muziek opgeroepen emoties en pas toen ik het tv-beeld uitschakelde, voelde ik mij weer helemaal betrokken bij Tsjaikovski's schildering van Tatjana's zielestrijd.

In 'kingsize' decors van Mia Stensgaard die moeilijk te rijmen zijn met het eenvoudige landhuis van de familie Larin, en met koorscènes die verbazen door hun weinig 'dorpse' massaliteit roept het naamfeest van Tatjana de meeste vraagtekens op. Van meet af aan is duidelijk dat het niet botert tussen Olga en Lenski, en dat Onegin bewust tracht de sfeer te verzieken. Als dan een chargerende Monsieur Triquet zijn liedje zingt, staat Lenski onhoorbaar mee te zingen en een beetje te dirigeren alsof het zijn gedicht is, terwijl Onegin verderop uit een zakflaconnetje lurkt en Olga ook een slok probeert op te dringen, terwijl 'de jonge Tatjana' dat alles boven in een muurkast zit te bekijken. Even later lijkt het of (de oudere) Tatjana Lenski ten dans vraagt maar wordt afgewezen en ondertussen gaat dirigent Ticciati in een hogere versnelling, waardoor van de weemoed van Lenski's 'V vasem dome' helemaal weinig overblijft. Het tafereel eindigt ermee dat Lenski en Onegin ieder decorum vergeten en letterlijk met elkaar op de vuist gaan, waarbij de stoelen in het rond vliegen en zelfs stukken uit het decor worden getrokken.

Een van de weinige effectieve momenten bij het werken met 'dubbels' is het duetje tijdens de duelscène, waar 'de oude Onegin' zich (in gedachten dus!) bij Lenski voegt, terwijl 'de jonge Onegin' met zijn - prominent aanwezige - secondant Guillot een pistool uitzoekt. Daarna geeft Holten echter een heel vreemde draai aan de situatie door het duel te veranderen in een koelbloedige moord, waardoor een van de interessantste en gecompliceerdste karakters uit de wereldliteratuur min of meer wordt gedegradeerd tot een gewewtenloze schurk.
Dat daarna het lichaam van Lenski de hele verdere opera op het toneel blijft liggen (sowieso merkwaardig omdat de twee laatste scènes zich vele jaren later afspelen), is in vergelijk daarmee hooguit een onbegrijpelijk detail en hetzelfde geldt voor de 'regievondst' om Vorst Gremin aan het slot van het laatste tafereel opeens het toneel op te laten komen, duidelijk zichtbaar voor de beide hoofdpersonen die ondertussen gewoon hun geëmotioneerde duet vervolgen.

Dergelijke ingrepen roepen vraagtekens op, maar dat is op zich prima: toeschouwers bij een voorstelling mogen best wat meer tot nadenken gestimuleerd worden. In dit geval leiden zij echter sterk af van het emotionele conflict van de hoofdpersonen. In de inleiding bepleit Holten de uitgangspunten van zowel Poesjkin als Tsjaikovski, maar in de praktijk gaat hij een andere weg. Dat geldt vooral voor zijn regie van de titelheld met als neveneffect dat Keenlyside door het hem opgelegde spel gedwongen wordt tot een minder melodieuze weergave dan we gewend zijn. Het karakter en het handelen van deze Onegin wordt bepaald niet gekenmerkt door het beschavingsniveau dat bij Poesjkin's beschrijving van zijn kringen past. Integendeel! In huize Larin gedraagt Onegin zich als een ordinaire ruziezoeker en ontbreekt iedere suggestie dat hij zich ver boven al die plattelanders verheven voelt, terwijl zijn optreden in de duelscène zelfs uitloopt op moord met voorbedachten rade.

Op de technische realisatie is bij deze uitgave op twee dvd's hooguit aan te merken dat bij het filmen van de dubbele personages te weinig rekening wordt gehouden met het feit dat de kijker thuis meestal maar een deel van het toneel ziet en dus het overzicht mist. Vreemd blijft daarnaast dat de Royal Opera, die het werk lange tijd in het Engels uitvoerde, bij een uitvoering in het Russisch deze opera nog steeds de titel 'Eugene Onegin' meegeeft en niet de officiële Engelse transcriptie 'Yevgeny Onegin'.

Helaas heeft Opus Arte bij deze uitgave de ondertitels niet naar boven verplaatst als een belangrijk deel van de handeling zich onderaan in het beeld afspeelt, en helemaal jammer is dat er wéér geen trackindeling te vinden is. Natuurlijk zijn de 'chapters' in het dvd-menu te vinden, maar dat betekent wel dat je op zoek naar een bepaald fragment altijd naar dat menu moet en dat je niet even snel de cijfertoets kunt gebruiken. De mensen die dvd-indelingen ontwerpen, worden blijkbaar nog altijd niet gerecruteerd uit de mensen die ze ook gebruiken!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links