DVD-recensie

Surrealistische droom

 

© Paul Korenhof, oktober 2013

 

Tsjaikovski: Jevgeni Onegin

Helene Schneiderman (Mme Larina), Kristine Opolais (Tatjana), Lena Belkina (Olga), Margarita Nekrasova (Filipjevna), Artur Rucinski (Jevgeni Onegin), Dmitry Korchak (Lenski), Günther Groissböck (Vorst Gremin), Aldo Heo (Een kapitein), Simon Lim (Zaretski), Emilio Sánchez (M. Triquet), Toni Navarrate (Guillot), Emil Wesolowski (O***), Cor de la Generalidad Valencia, Orquestra de la Comunitat Valenciana
Dirigent: Omer Meir Wellber
Regie: Mariusz Trelinski

C Major 712504 (Blu-ray)

Opname: Valencia, 8-11 februari 2011

 

Wat blijft er over van Jevgeni Onegin als het werk ontdaan wordt van zijn emotionaliteit? Zelf zag Tsjaikovski deze opera als 'lyrische scènes' die hij bewust opbouwde rond Tatjana, wier emoties bij hem onmiskenbaar meer aandacht kregen dan de aanvankelijke geborneerdheid en de latere ommekeer van de titelheld. Daarvan vinden we weinig terug in de enscenering van de Poolse regisseur Mariusz Trelinski die in 2002 in het Teatr Wielki in Warschau in première ging en die begin 2011 werd overgeplaatst naar het Palau de las Arts Reina Sofia in Valencia. Esthetisch past deze enscenering volmaakt in de bizarre maar oogverblindend creatie van de inmiddels omstreden architect Santiago Calatrava, maar hoe fascinerend het meemaken van deze voorstelling in juist dat gebouw ook geweest moge zijn, dat is toch niet waarvoor opera's gecomponeerd worden.

Bij Trelinski ligt het accent op de hier weinig charmante titelrol die zelfs een 'dubbel' krijgt in de vorm van een zwijgende oudere man, aangeduid als O***, die zich cynisch manipulerend soms kennelijk ook hallucinerend en zelfs met enige demonie door het verhaal beweegt - althans door wat hier van het verhaal over is. Bij Onegin zelf, binnen deze opvatting overigens prima vertolkt door Artur Rucinski, is weinig over van de charme en het 'grootstedelijke' dat de fascinatie van een romantisch dweperig plattelandsmeisje aannemelijk maakt, en daarmee komt dan meteen de figuur van Tatjana op losse schroeven te staan. Zij wordt hier een soort speelpop, zelfs letterlijk tijdens haar eigen feestscène in het tweede bedrijf, waar zij gemaskerd met jan en alleman moet dansen.

Het verjaarsfeest van Tatjana zet trouwens ook andere zaken op losse schroeven. Tsjaikovski getroostte zich grote moeite om het kleinburgerlijke feestje bij Mme Larina zoveel mogelijk te laten contrasteren met het luxueuze bal in de hofsfeer van Sint Petersburg waar Onegin later Tatjana terugvindt, maar daarvan blijft hier niets over. Tatjana's feest wordt een angstdroom die begint als een gestileerd hofbal en langzaam overgaat in een - eveneens gestileerde - walpurgisnacht vol surrealistische figuren. Het hoe en waar van het feest bij Vorst Gremin blijft ietwat onduidelijk. Een bal in een Russische paleis is het beslist niet, eerder de combinatie van een slecht bezocht discofeest en een angstdroom, wat er wederom op wijst dat we deze voorstelling vooral moeten zien als de nachtmerrie van een oude, door wroeging verbitterde Onegin.

Dat alles heeft natuurlijk een behoorlijk effect op het beeld van Tatjana en men kan de fraai zingende, vol overgave acterende Kristina Opolais niet kwalijk nemen dat zij binnen deze onderkoelde context in haar zang niet de warmte en de emoties kan leggen die wij van haar verwachten. Ook van de huiselijke sfeer bij de familie Larin moet de regisseur duidelijk niets hebben. Reeds in het eerste tafereel legt hij zijn kaarten op tafel met een van ieder realisme ontdane enscenering, waaruit voor het gemak zelfs de complete koorscène van landarbeiders geschrapt werd. De pluksters in het derde tafereel horen we wel, maar zij vormen geen onderdeel van de scène. Helemaal schrappen kon de regisseur hen niet omdat zij aan het slot van dat tafereel onontbeerlijk zijn, maar zij klinken er zo achteraf dat het akoestische resultaat weinig fraai is. Eigenlijk is het enige personage dat overeind blijft, de dichter Lenski, die zich in het eerste tafereel geheel onafhankelijk van Onegin kan bewegen en in zijn twee volgende scènes juist in een sterke confrontatie met hem verzeild raakt. In het eerste tafereel zien en horen we een fraai zingende Dmitry Korchak, die ik overigens iets meer fluweel in zijn timbre zou toewensen, in een door gele bloemen overheerste scène met de levendige Olga van Lena Belkina, terwijl zijn beide andere scènes in feite de enige zijn met een direct aansprekende theatraliteit. In zijn conflict met Onegin isoleert Trelinski hen min of meer van zijn enscenering door hen vóór het orkest te plaatsen, terwijl de duelscène alleen hen beiden toebehoort en dus bij voorbaat al buiten de relatie Onegin-Tatjana staat.

De ongetwijfeld getalenteerde maar nog erg jonge Israelische dirigent Omer Meir Wellber, naar verluidt een protegé van Daniel Barenboim, is nog niet juiste man om een muzikaal tegenwicht te nemen tegen zo'n extravagante benadering. Dat hij de coupure in het eerste bedrijf accepteerde, is nog tot daar aan toe, evenals het feit dat het soms niet helemaal spoort tussen toneel en orkestbak. Jammer is vooral dat hij er niet in slaagt een theatraal contrapunt te scheppen door de op het toneel afwezige emotionaliteit wel in de muziek hoorbaar te maken, laat staan dat hij de solisten en in het bijzonder Kristina Opolais daarbij weet mee te slepen.

Al met al kan ik alleen maar zeggen dat het een intrigerende voorstelling is met een aaneenschakeling van visueel ongelooflijk mooie momenten, maar wie het experimentele Poolse theater van veertig jaar geleden kent, krijgt toch af en toe ook een déjà vu over zich. De aanpak van Trelinski zou uitstekend werken bij de toneelstukken van Brecht, Becket, Ionesco en Gombrowicz, en waarschijnlijk ook bij menige 20ste-eeuwse opera, maar bij Jevgeni Onegin wrikt en schuurt het van de eerste tot de laatste maat, doordat het toneel een totaal ander verhaal vertelt dan de muziek (over het libretto heb ik het maar niet eens). Wat blijft is een bijzonder fraaie blu-ray-disc van een in beeld en geluid voortreffelijk vastgelegde voorstelling.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links