DVD-recensie
Onverwachte dramatiek
© Paul Korenhof, maart 2017
Schönberg: Gurre-Lieder Burkhard Fritz (Waldemar), Emily Magee (Tove), Anna Larsson (Waldtaube), Markus Marquardt (Bauer), Wolfgang Ablinger-Sperrhacke (Klaus Narr), Sunnyi Melles (Sprecher) |
 |
Echte operaliefhebbers met een voorkeur voor bel canto, romantiek en verisme of een variëteit uit het Franse repertoire, vinden bij De Nationale Opera weinig van hun gading. Voor wie op zoek is naar muziektheatrale bijzonderheden, vormt het gebodene in de Stopera echter een waar luilekkerland met als een van de hoogtepunten een recente scenische presentatie van de Gurre-Lieder . Deze grootse cantate voor soli, koor en orkest was door Schönberg zelf nooit voor het toneel gedacht, maar Pierre Audi bouwde er in Amsterdam een enscenering omheen die internationaal bejubeld werd. Zelf was ik na de première overigens niet helemaal overtuigd. Nog afgezien van het feit dat ik de muziek prefereerde in de akoestische ambiance van de concertzaal, kreeg ik het gevoel dat het weidse, visueel soms overvolle toneelbeeld mij afleidde van een muziek die zo sprekend en indringend was, dat zij geen visuele toevoeging meer van node had.
Daarnaast was ik als operabezoeker dusdanig ingesteld op het adagium 'opera is drama is handeling', dat ik onwillekeurig een groot deel van mijn aandacht besteedde aan het ontdekken en ontrafelen van de door Audi ingebrachte verhaalelementen. Het gevolg was niet alleen dat mijn aandacht voor de muziek verslapte, maar ook dat ik handeling met een onvermijdelijk gebrek aan logica meende te bespeuren op momenten waarop de enscenering vooral associatief en beeldend bedoeld was.
Wat bleef was vooral bewondering voor een reeks prachtige, sterk expressionistisch getinte beelden, soms sober, soms met kleuren en motieven die iedere relatie met een realiteit bij voorbaat ontkrachtten, maar altijd met grote zeggingskracht. Maar ik bleef wel het gevoel houden dat ik de muziek van Schönberg liever in het Concertgebouw hoorde dan in het operatheater.
In vergelijking met die ervaring in het theater heb ik het bekijken van de dvd ervaren als een weldaad. Ten eerste omdat de camera veel van de visuele opvulling van dat grote toneel eenvoudig elimineerde. Ten tweede omdat de beeldregie van Misjel Vermeiren mij gewoon dwong om precies de beelden te zien die bij Audi de kern van het visuele totaal vormden. Van de reguliere opera-dvd's weet ik bij voorbaat dat ik ze na de eerste keer vooral of alleen nog zal opzetten vanwege de muzikale kant van de uitvoering. Als ik één keer gezien heb hoe een zanger een aria zingt, weet ik het daarna wel. Juist doordat bij deze registratie van Gurre-Lieder de beeldregie het associatieve karakter van de muziek volgt, wordt het beeld hier echter precies wat het moet zijn - en wat zoveel andere voorstellingen van DNO helaas niet zijn: een visuele aanvulling op en een ondersteuning van de muziek, waarbij die muziek in alles op de eerste plaats staat.
De scène van de Waldtaube - om maar een voorbeeld te noemen - met Waldemar en de Waldtaube in twee gescheiden witte en toch contrasterende ruimten, nu eens naast elkaar geplaatst en dan weer afwisselend in beeld, krijgt hier een directheid en een expressiviteit die ik in het theater veel minder sterk ervaren heb. Maar het grootste winstpunt daarbij is dat de muziek hier - mede dankzij de schitterende opname (en mijn eigen geluidsinstallatie) - alle aandacht kan krijgen en ook in volle glorie kan opklinken. In de concertzaal ga ik bij een goede uitvoering helemaal 'plat' voor het lied van de Waldtaube, maar in Het Muziektheater hadden mijn ogen en oren grote moeite dat zwarte figuurtje in dat witte kamertje op dat grote toneel op dezelfde manier bij mij te laten binnenkomen. Hier is dat geen probleem: de camera koestert Anna Larsson met een warmte die gelijkwaardig is aan de intensiteit waarmee haar stem uit de luidsprekers komt.
Het is een voorbeeld zoals ik er meer kan noemen, en ja: in die omstandigheden voegt de regie van Audi iets toe, iets essentieels zelfs! Waar bij veel moderne regisseurs muziekdrama dikwijls verwordt tot op visuele effecten gericht muziektheater, maakt Audi hier in wezen 'ondramatisch' muziektheater tot een reeks momenten van groots en meeslepend muziekdrama. Hij wordt daarbij gesteund door een met overgave dirigerende Marc Albrecht, een superieur spelend Nederlands Philharmonisch Orkest, het als altijd grandioze koor van DNO en een uitmuntend solistenteam (al heb ik vooral Waldemar en Tove wel eens in vertolkingen met meer vocale glans gehoord). Alleen het apotheotische slotkoor kan mij nog steeds niet overtuigen, niet in Audi's vormgeving, maar ook niet in klank: het is alsof de anders zo homogene klank van het DNO-koor hier door het decor akoestisch gefragmenteerd raakt.
Weldadig bij de uitstekend verzorgde uitgave is de afwezigheid van irritante intro-muziekjes onder het dvd-menu. Die zouden bij deze muziek echt volledig misplaatst zijn! Verder bevat het begeleidende boekje een uitgebreide inleiding die ondanks het kleine lettertype ook goed leesbaar is: helder zwart op wit en geen vormgeversgedoe met achtergrondkleuren. Wel ontbreekt helaas de track-indeling, die juist bij dit werk extra goed van pas zou komen. Een inconsequentie in de uitgave is dat bij de rolverdeling overal de Duitse benamingen zijn aangehouden behalve bij de 'Sprecher' die hier 'Narrator' heet. Een klein technisch puntje: ik kon mij niet aan de indruk onttrekken (en de volumemeters bevestigden dit) dat in de balans het linkerkanaal vrijwel constant iets meer te verwerken kreeg dan het rechterkanaal. Bij het afdraaien van een dvd met mono-geluid bleek mijn installatie echter volmaakt in evenwicht te zijn.