DVD-recensie
© Paul Korenhof, juli 2019
|
Rimski-Korsakov: Het sprookje van tsaar Saltan Edward Tsanga (Tsaar Saltan), Irina Churilova (Tsaritsa Militrisa), Varvara Solovyova (Tkachikha), Tatiana Kravtsova (Povarikha), Elena Vitman (Barbarikha), Mikhail Vekua (Tsarevitsj Guidon), Albina Shagimuratova (Zwanenprinses), Vasily Gorshkov (Oude man), Andrei Spekhov (Bode), Denis Begansky (Hofnar), Vitaly Dudkin, Alexander Gerasimov, Timur Abdikeyev (Varende kooplieden) |
 |
Meestal wordt Het sprookje van Tsaar Saltan kortweg aangeduid als Tsaar Saltan, maar het is wel leuk om ook eens de volledige titel te vermelden. Die luidt namelijk: De legende van Tsaar Saltan, van zijn zoon, de beroemde en krachtige held Prins Guidon Salanovitsj, en van de mooie Zwanenprinses. Een absoluut onbruikbare titel dus, maar zoiets past wel bij een echte sprookjesopera, het genre waarin Rimski-Korsakov excelleerde, maar dat enkele in westerse ogen moeilijk te realiseren opera's opleverde. De folkloristische sprookjes waartoe de componist zich aangetrokken voelde, bieden niet bepaald stof voor sterke muziekdrama's en de onvermijdelijk met folklore doordrenkte opvoeringen staan helemaal ver van ons bed. Wat overblijft zijn partituren met een groe melodische en harmonische rijkdom in geniale en niet zelden overweldigende orkestraties.
Het blijft eeuwig zonde dat Rimski's opera's door dat folkloristische karakter in het westen nooit echt zijn doorgedrongen, maar ik zie ook geen andere manier om deze werken op een acceptabele manier op het toneel te zetten. Een 'moderne' enscenering van een sprookjesopera waaraan ieder realisme vreemd is, leidt bij voorbaat tot fricties en onlogische momenten. Bij DNO hebben we dat kunnen constateren bij de visueel bijzonder knappe, maar inhoudelijk totaal misplaatste en soms onbegrijpelijke enscenering van Rimski's Kitesj door Dmitri Tcherniakov.
Als antwoord daarop komt deze opname die vier jaar geleden in Sint-Petersburg werd gemaakt van een welhaast kinderlijk aandoende traditionele productie. Decors die er uitzien alsof ze zijn weggehaald uit een Russische Efteling, zetstukken als ongegeneerd bordpapieren uitsneden in combinatie met oogverblindend kleurige kostuums van de meest folkloristische soort. Voor de videoregistratie werden daaraan 'voordoeken' in dezelfde sfeer toegevoegd met tijdens de voorspelen en intermezzi een soort poppenkast waarvan de openslaande deurtjes nu eens Gergiev en zijn musici laten zien, dan weer animaties die bij nader inzien een synopsis blijken van het tafereel dat komen gaat.
Wie zich probleemloos aan die aanpak overgeeft, beleeft een levendig en amusant Russisch sprookje dat geen moment de aandacht afleidt van de muziek. Daarvoor is het dramatische niveau immers niet sterk genoeg. Integendeel: de enscenering straalt een naïveteit uit die soms grenst aan pure knulligheid, Het visuele element wordt daardoor vaak niet meer dan een bijna kinderlijke illustratie bij een kleurrijke en afwisselende partituur. Daarin vinden de toneelbeelden een muzikale tegenhanger in expressieve aria's en duetten, levendige muzikale scènes en opwindende koren.
Dat alles wordt door Gergiev met zijn virtuoze Mariinski-orkest en zijn onnavolgbare Petersburgse ensemble op grootse wijze neergezet. Komische scènes en vertellingen krijgen het volle pond, de orkestrale intermezzi bloeien op in een meeslepende kleurenpracht en de ensembles groeien meer dan eens uit tot overrompelende finales. De opnametechnici hebben daarbij een meesterwerkje geleverd door zelfs de meest complexe ensembles en de rijkste orkestrale momenten te vangen in een geluidsbeeld dat in de volle en warme akoestiek van het Mariinski Theater combineert met grote detaillering en een heldere detailweergave.
Wel zou ik enkele kanttekeningen kunnen maken bij de balans tussen het orkest en over de bühne bewegende solisten. Daarbij komt dat het solistenteam niet meer helemaal op het niveau staat dat ik mij herinner uit de laatste decennia van de vorige eeuw. Het feit dat de Russische grenzen zijn opengegooid en dat veel van de beste Russische solisten de weg naar de internationale podia hebben gevonden, heeft in de Russische theaters merkbaar zijn tol geëist.
Met zijn lichte bas zingt Edward Tsanga een welluidende titeltol die in het laatste deel van de opera echter te jeugdig overkomt voor een oudere, vereenzaamde heerser. Eveneens fraai gezongen maar door haar kostumering misschien wat te moederlijk is de tsaritsa van de sopraan Irina Churilova , maar als hun zoon Guidon blijft de Mikhail Vekua met zijn metalige en ongenuanceerde zang verder bij hen achter dan men van een tenor in het Mariinski Theater zou verwachten. Aan de andere kant kent de uitvoering ook een echte vocale ster in de persoon van de sopraan Albina Shagimuratova als de Zwanenprinses. Haar kostumering en haar metamorfose tot 'echte prinses' zijn niet helemaal overtuigend, maar haar heldere zang is dat eens te meer.
Een probleem lijkt ondertussen dat Gergiev mogelijk niet voldoende tijd aan zijn solisten heeft besteed, vooral niet aan de vertolkers van de kleinere rollen. Meer dan eens blijft hun dynamiek ergens halverwege forte en mezzoforte steken, en van stemmen die zo goed naar elkaar luisteren dat zij ook naar elkaar toe kleuren, is hier geen sprake. Een voorbeeld daarvan vormen in het derde bedrijf de verhalen waarmee de drie varende kooplieden de tsaar hun wederwaardigheden verhalen. Zo kleurrijk als de toneelbeelden daar zijn, zo éénkleurig en ongenuanceerd is hun zang. Een gunstige uitzondering op de vocale malaise vormt de bas Vasily Gorshkov die als de 'oude man' nog iets hoorbaar maakt van het vroegere Petersburgse ensembleniveau.
De uitgave bevat in één doosje een Blu-ray Disc en een gewone dvd, beide van uitstekende technische kwaliteit. In het dvd-boekje wordt echter op zes kleine pagina's de rolverdeling met andere gegevens gecombineerd met een uitgebreide synopsis en een biografie van Gergiev, alles in vier talen. De gevolgen voor lettergrootte en leesbaarheid zijn voorspelbaar.