Puccini: Madama Butterfly.

Cheryl Barker (Ci-Cio-San), Catherine Keen (Suzuki), Martin Thompson (Pinkerton), Peter Blanchet (Goro), Richard Stilwell (Sharpless) e.a., Nederlands Operakoor, Nederlands Philharmonisch Orkest.
Dirigent: Edo de Waart.
Toneelbeeld en regie: Robert Wilson.

Opus Arte OA 0937 D (2 dvd's).

---

Een paar weken geleden, toen in het kader van de uitreiking van de Premio d'Europa aan de schrijver Harold Pinter in Turijn, kwam tijdens een discussie met toneelrecensenten het gesprek opeens op Robert Wilson en zijn drukke opera-activiteiten. Een Finse collega vroeg mij toen op de man af: "Is dat nou echt uit te houden, een hele opera in de regie van die man?" Ik heb haar in alle eerlijkheid een ontkennend antwoord gegeven. Ik zal niet zeggen "na vijf minuten weet je het wel," want Wilsons beelden zijn fascinerend genoeg om met belangstelling uit te zien naar iedere nieuwe scène, maar inderdaad: zolang een scène in vertraagde hiërogliefbewegingen voortkabbelt, is het moeilijk om geboeid te blijven. Dat gold ook voor zijn enscenering van Madama Butterfly, in werkelijk schitterende beelden, en met bijvoorbeeld een eenzame stoel op het toneel die me dagenlang is bijgebleven. En die stoel was geen uitzondering. Eigenlijk is ieder beeld van Wilson interessant genoeg om het als stilleven aan de muur te hangen, ook als er personages in aanwezig zijn, want die worden zo sterk geobjectiveerd, dat zij iedere menselijke expressie verliezen en eveneens 'dode dingen', of beter: 'doodse dingen' worden.

Dat alles heb ik wederom ervaring bij het kijken naar de dvd-registratie die drie jaar geleden in Het Muziektheater gemaakt werd tijdens een voorstelling van Madama Butterfly door De Nederlandse Opera. Prachtig! Schitterend! Fascinerend! Subliem! Een waar scenografisch kunstwerk! Alleen stomvervelend! Puccini ontdaan van iedere emotie - en als er één componist is dat die niet kan hebben, is het Puccini! En als er één opera is die dat niet kan hebben, is het Madama Butterfly!

Normaal vind ik het helemaal niet erg om me af en toe van het toneelbeeld af te sluiten. Met mijn ogen dicht hoor ik de muziek immers ook prima, vaak zelfs nog beter dan wanneer een regisseur me probeert af te leiden. Alleen bleek bij deze voorstelling dat de aanwezigheid van Wilson zo'n sterk stempel op het geheel had gedrukt, dat ook Puccini's muziek eronder te lijden had. Nooit heb ik na het liefdesduet in Madama Butterfly zo weinig applaus gehoord, en nooit hebben de tweede en de derde akte me zo weinig ontroerd. Het duet met Sharpless werd salonconversatie, het bloemenduet was ontdaan van iedere extase, in de derde akte zat niets navrants meer en de beide aria's van Butterfly deden in de verste verte geen ontroering opwellen. Dat heb ik zo ervaren in het theater en nu ook weer bij het afspelen van de dvd's, zelfs met het beeld uitgeschakeld. Cheryl Barker, een groot Puccini-zangeres, klinkt vreemd expressieloos, Martin Thomson is een bleke Pinkerton, Richard Stilwell een kleurloze Sharpless en alleen Catherine Keen als Suzuki weet iets met haar rol te doen. De vraag blijft alleen: is dit allemaal te wijten aan Wilson, of misschien ook aan Edo de Waart? Ook zonder beeld klinkt de muziek op koelkastniveau en lijkt de dirigent er alleen in geïnteresseerd of alles wel mooi onder elkaar staat. De eerste de beste uitvoering in de Italiaanse provincie ontroert meer.

Waar het de technische aspecten betreft, heb ik de beide dvd's ondertussen wel met bewondering bekeken en beluisterd. Dat de NPS hoogwaardige producten kan afleveren, is inmiddels welbekend, maar kennelijk heeft men extra zijn best gedaan om de beelden van Wilson naar het scherm te vertalen. Ook de klank onttrekt zich aan kritiek. Soms verlangde ik naar iets meer warmte, maar dat kan ook inbeelding zijn geweest, en bij deze voorstelling is dat niet onlogisch. Als toegiften bevat de uitgave naast een geïllustreerde synopsis en een 'cast gallery' ook nog interviews met Wilson, De Waart en enkele solisten.

Overigens: deze productie komt terug en het gerucht gaat dat Jaap van Zweden hem graag wil dirigeren...