DVD-recensie

 

© Paul Korenhof, januari 2025

 

Grétry: La Caravane du Caire

Hélène Guilmette (Zélime), Jean-Gabriel Saint-Martin (Husca, Florestan), Marie Perbost (Almaïde), Pierre Derhet (Saint-Phar), Enguerrand de Hys (Tamorin), Robert Gleadow (Osman Pacha), Lili Aymonino (Esclave française), Chantal Santon Jeffery (Esclave italienne), Lucie Edel (Esclave allemande), Benoît Descamps (Osmin), Samuel Guibal (Furville)
Ballet de l'Opéra Royal
Le Concert Spirituel
Dirigent: Hervé Niquet
Regie: Marshall Pynkoski
Decors: Antoine Fontaine
Kostuums: Camille Assaf
Château de Versailles CV5114 (BD & dvd)
Opname: Versailles, 10 & 11 juni 2023

 

Er lijkt een herwaardering op gang te komen van André Grétry (1741-1813), de Luikse componist die in de decennia vóór de Franse Revolutie een centrale plaats innam in het Parijse muziekleven. Te lang meende men dat hij die positie vooral te danken had aan het feit dat na de dood van Rameau (1764) in Parijs een leegte was ontstaan die pas vijftien jaar later, met de eerste Franse successen van Gluck,zou worden opgevuld. Te lang meende men ook dat de populariteit van Grétry bij zijn tijdgenoten vooral berustte op het feit dat zijn m komedies feilloos inspeelden op de Franse behoefte aan aan elegant, niet te zwaarwichtig muzikaal amusement.

Dat de Belgische componist met een werk als Andromaque wel degelijk de traditie van de tragédie lyrique voortzette, zij het niet helemaal op het niveau van Lully en Rameau, laat ik hier buiten beschouwing. Belangrijker is de constatering dat La Caravane du Caire aantoont dat Grétry in het lichtere repertoire wel degelijk partituren op niveau afleverde. Heel duidelijk klinkt in dit werk bovendien de invloed door die hij tijdens zijn acht jaar durende studietijd in Italië heeft ondergaan, waarbij vooral de werken van Pergolesi, en niet alleen diens intermezzi, hem sterk inspireerden.

Voor de charme die uitgaat van deze historisch en stilistisch verantwoorde productie van La Caravane du Caire, een opéra-nallet uit 1783, mag overigens de combinatie van beeld en geluid evenmin worden onderschat. De door Château de Versailles op dvd uitgebrachte voorstelling met kleurrijke decors en kostuums, enthousiast acterende solisten en wervelende balletten in de unieke ambiance van de theaterzaal van Versailles, laat de muziek zelfs boven zichzelf uitstijgen. En natuurlijk is dat in feite ook de essentie van muziekdrama: dat de combinatie van muziek en drama een totaal oplevert dat groter is dan de som van de afzonderlijke delen.

Daarmee wil ik niet suggereren dat dit werk zonder het toneelbeeld niet de moeite waard zou zijn, hooguit dat die nu - letterlijk en figuurlijk - beter belicht wordt. Een van de sterke punten daarbij is het feit dat Grétry met de Franse sfeer ook de Franse taal feilloos aanvoelde. Juist dat komt in een theatrale weergave beter tot uiting, zeker voor een publiek dat de gezongen teksten niet tot in de details kan volgen en begrijpen op het niveau waarop het publiek in de 18de eeuw dat deed. Niet dat het libretto van Étienne Morel de Chédeville een meesterwerkje is, verre van dat, maar de combinatie met de muziek maakte wel dat het werk met ruim vijfhonderd voorstellingen in de woelige jaren tussen 1783 en 1820 een van de grootste successen van het Parijse operaleven is geweest.

Het verhaal is simpel. De slavenhandelaar Husca is met een karavaan buitgemaakte Europeanen, onder wie een groep vrolijk dansende en zingende Fransen, op weg naar Caïro, maar wordt in de woestijn door Arabieren bedreigd. Een jonge Franse gevangene, Saint-Phar, biedt zich als vrijwilliger aan en weet de Arabieren te verdrijven, wat hem als beloning zijn vrijheid oplevert. Zijn smeekbeden om ook zijn verloofde Zélime vrij te laten zijn echter vergeefs: juist voor haar hoopt Husca een hoge prijs te krijgen. En inderdaad: in Caïro wordt de opgeblazen pasja Osman, die niets meer ziet in zijn vrouw Almaïde, op slag verzot op de jonge Française en Saint-Phar krijgt zelfs niet de kans zijn verloofde terug te kopen.

Saint-Phar ziet nog maar één uitweg: Zélime ontvoeren, maar evenals in Mozart's Entführung wordt het jonge koppel gesnapt. Osman besluit hen flink te straffen en wordt daarin gesterkt door een toevallige gast, de Franse kapitein Florestan, die het gedrag van het jonge paar onwaardig vindt voor echte Fransen. Als hij in Saint-Phar zijn op zee vermiste zoon herkent, verandert dat de zaak en het slot van het liedje is dat de pasja zijn woede inslikt, het jonge koppel de vrijheid schenkt en zich troost met de door hem versmade Almaïde.

Behalve in de fleurige toneelbeelden, het luchtige gegeven, de levendige 'Italiaanse' muziek en de sprankelende choreografieën ligt een groot deel van de aantrekkingskracht ook in een regie die de solisten alle ruimte biedt voor een onbekommerd tongue in cheek. Het enige soms echt serieuze personage is Saint-Phar, die bijvoorbeeld het tweede bedrijf afsluit met de doorvoelde klacht van een wanhopige minnaar, en in die rol is de jonge Belgische tenor Pierre Derhet uitstekend op zijn plaats. Tegenover hem staat Hélène Guilmette als een pittige, warm getimbreerde Zélime, in karakter meer een Blondchen dan een Konstanze (maar Osman Pacha heeft ook meer van Osmin dan van Bassa Selim, dus dat past goed).

Opmerkelijk bij de overige solisten is allereerst Jean-Gabriel Saint-Martin, een lichte bariton die als Husca lijkt weggelopen uit een komedie van Goldoni, en die dat in zang en spel ook volledig waar maakt. Voor meer komische momenten zorgt ook de heldere tenor (in feite een haute-contre) Enguerrand de Hys als Tamorin, de dienaar van Osman Pacha en vermoedelijk oorspronkelijk een eunuch. (In de speelse regie van Marshall Pynkoski maakt hij - zonder al te karikaturaal te worden - van zijn rol een personage dat om andere redenen niet in zo erg in vrouwen geïnteresseerd is.) Minder gecharmeerd ben ik ook nu weer van Robert Gleadow. Hij zet Osman Pacha neer als een niet te omzeilen persoonlijkheid met alle humoristische en licht ridicule trekjes die bij het personage horen, maar in plaats van zijn vrolijk vibrerende basbariton had ik toch liever kernachtige, echt Franse basse-taille gehoord.

Bij de dames horen we Marie Perbost als een goed zingende maar als karakter wat vlakke Almaïde en in de 'marktscène' zijn er leuke vertolkingen van Lily Aymonino en Lucie Edel als respectievelijk een Franse en een Duitse slavin, beide in een aria die muzikaal de bedoelde nationaliteit suggereert. Dat laatste moet ook gezegd worden van de aria van Chantal Santon Jeffery als Italiaanse slavin, maar meelezend met de Franse ondertiteling raakte ik het spoor bijster - tot ik in de gaten kreeg dat zij ook in het Italiaans zong, zij het voor negentig procent onverstaanbaar!

Van het orkestrale aandeel maken Hervé Niquet en zijn Concert Spirituel een levendig gebeuren met pittige accenten, een dynamiek die voortdurend de aandacht naar het toneel trekt, en heerlijk 'authentieke' klanken vol variaties in de kleuring. Onvermijdelijk laat de opname echter niet horen hoe het in de zaal geklonken heeft, maar uit de beelden blijkt dat Niquet zijn musici heeft neergezet zoals dat in de 18de eeuw in veel theaters gebruikelijk was: de strijkers achteraan, met de rug naar het toneel en tegenover hen de blazers met de rug naar het publiek, zodat de klank van de blaasinstrumenten indirect en vermengd met die van de strijkers de zaal in kwam.

In het drietalige boekje (meer een bescheiden paperback en geen traditioneel dvd-boekje) wordt uitgebreid ingegaan op diverse aspecten van Grétry's muziek in het algemeen enin het bijzonder die van La Caravane du Caire, een van zijn belangrijkste werken, zo niet het belangrijkste. Op diverse daarin toegelichte aspecten, zoals het parodiërende karakter, het Franse exotisme, de relatie tussen Grétry's 'Italiaanse' muziek en zijn gevoel voor de Franse taal of de Frans-nationalistische elementen, zal ik hier niet verder ingaan. Laat ik volstaan met de conclusie dat het werk, de registratie en ook de presentatie, met twee discs en het boek in een fraaie hoes, van harte aanbevolen zijn. Wel nog de vermelding dat de Blu-ray Disc de voor dat medium gebruikelijk kwaliteit van beeld en geluid biedt, maar dat de muziek op de eveneens aanwezige dvd slechts met 192 kbps klinkt.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links