DVD-recensie
Hoe minder 'vondsten', des te meer humor
© Paul Korenhof, februari 2011
 |
Donizetti: Don Pasquale
Ferruccio Furlanetto (Don Pasquale), Lucio Gallo (Dr. Malatesta), Gregory Kunde (Ernesto), Nuccia Focile (Norina), Claudio Giombi (Un notaro), Teatro all Scala
Dirigent: Riccardo Muti
Regie: Stefano Vizioli
Arthaus Musik Musik 107 207
Opname: Milaan, 1994
Riccardo Muti houdt niet van moderne regisseurs. Boze tongen beweren zelfs dat hij helemaal niet van regisseurs houdt en dat samenwerking voor hem alleen mogelijk is als hij geen dolle fratsen ziet die niets met het werk te maken hebben, en vooral: als alle zangers tijdens het zingen hun ogen in zijn richting kunnen houden. Moderne theatermakers houden daar niet van en vooral van de kant van Duitse critici heeft hem dat al menige sneer opgeleverd.
Nu moet ik eerlijk toegeven dat Muti het op dit punt soms wel heel bont heeft gemaakt. Ik heb echt voorstellingen gezien waarbij hij de regisseur zo stevig in de tang had, dat het resultaat nauwelijks meer was dan een gekostumeerde concertante uitvoering, maar muzikaal liep het dan meestal wel als een trein, en dat is ook wat waard. Kon hij echter met de regisseur overweg en beantwoordde het toneelbeeld aan zijn wensen, dan kon er een voorstelling van de grond komen waarbij ik de hele avond op de punt van mijn stoel zat.
Tijdens de Don Pasquale die Muti in maart 1994 in de Scala dirigeerde, was de eigenzinnige Italiaanse dirigent in topvorm, al was hij ook hier weer bijna overdreven trouw aan de letter van de partituur. Zo stond hij zijn solisten geen hoge noot, geen fermate of geen komische inval toe die niet door Donizetti aan het papier was toevertrouwd en bij de première werd hem dat door de fanatieke bewoners van het schellinkje weer danig kwalijk genomen. Voor de zoveelste maal demonstreerden zij dat deze categorie 'operaliefhebbers' nog al te vaak de neiging heeft om alleen maar te horen wat zij wíllen horen - en wat zij sinds 'de goede oude tijd' gewend zijn - en dat zij vaak absoluut niet in staat zijn te luisteren naar wat er echt gebeurt.
Wie zijn oren goed gebruikt, hoort een afgezaagde en dikwijls miskende partituur hier klinken met een frisheid, een aandacht voor instrumentale en muziekdramatische nuances en een subtiliteit die exemplarisch is. Dat Muti een zwak heeft voor deze opera, was al tijdens eerdere Salzburger uitvoeringen duidelijk geworden, maar de hier gedemonstreerde sprankeling overtreft ook zijn op dit punt nog altijd voorbeeldige EMI-opname van tien jaar eerder.
Opvallend in deze uitvoering - en de regie van Stefano Vizioli trekt die lijn door - is dat de muzikale sympathie lijkt uit te gaan naar de titelrol. Don Pasquale is hier nu eens geen half seniele oude van dage met wie op kluchtige wijze de draak wordt gestoken, maar een vitale grijsaard vol levenslust en met een tikkeltje melancholie, die zich ten onrechte verlaat op een huisarts die hij als zijn vriend beschouwt. De rol van deze Malatesta is daarmee meteen minder innemend dan anders, maar daar staat tegenover dat Ernesto weer iets sympathieker kan worden neergezet. Norina blijft een probleem - althans dramaturgisch. Is zij sympathiek of niet? Ik onthoud mij van een oordeel.
Het is een beetje jammer dat de solisten die die rollen invullen, niet helemaal op het niveau staan van grote voorgangers. Vocaal is Ferruccio Furlanetto een Don Pasquale uit duizenden, maar in kleuring en tekstbehandeling haalt hij lang niet het niveau van Fernando Corena, de grote naoorlogse vertolker van deze rol, en ook baritons in de laatste fase van hun carrière als Giuseppe Taddei, Sesto Bruscantini en Gabriel Bacquier wisten met hun stem meer uit de rol te halen. Tegenover hem staat de bariton Lucio Gallo, betrouwbaar als altijd maar net onder het hoogste niveau - zoals altijd - en ook niet helemaal de exponent van de legatotechniek waar Malatesta om vraagt. Gregory Kunde, de enige niet-Italiaan in de bezetting, werd indertijd nogal bekritiseerd omdat hij niet bepaalde de elegante tenore leggiero was die we als Ernesto gewend zijn. Inderdaad is hij geen Tito Schipa of Alfredo Kraus, maar hij weet zijn rol wel meer karakter te geven dan we gewend zijn. Aan de andere kant zou ik ook Nuccia Focile iets meer warmte in haar stem hebben toegewenst. Interpretatief is zij zonder meer de beste van het kwartet, maar haar timbre klinkt mij via de dvd net een fractie te scherp en vocaal mist zij de charme om de manipulerende Norina toch nog redelijk sympathiek te maken.
Regisseur Stefano Vizioli maakt van de opera degelijk ouderwets theater zonder fratsen of vondsten en dat zie ik toch liever dan weet-ik-wat-voor actualisering die binnen de kortst mogelijke tijd weer achterhaald is, en die bovendien de humor meestal degradeert tot grof kluchtspel en lach-of-ik-schiet-gedoe. Het theatrale element wordt onderstreept door de ontwerpster Susanna Rossi Jost, die met ongegeneerd tweedimensionale decordoeken het driedimensionale van Donizetti's karakters juist lijkt te onderstrepen. Wat de dvd zelf betreft: het beeldformaat (4:3) is eigenlijk het enige wat de leeftijd van deze productie verraadt.