DVD-recensie
Een ware belcanto-koningin
© Paul Korenhof, juni 2014
Donizetti: Maria Stuarda Else van den Heever (Elisabetta), Matthew Rose (Giorgio Talbot), Joshua Hopkins (Lord Guglielmo Cecil), Matthew Polenzani (Roberto Conte di Leicester), Maria Zifchak (Anna Kenndy), Joyce DiDonato (Maria Stuarda), Metropolitan Opera Erato 632035 Opname: New York, 19 januari 2013 |
 |
Deze dvd bevestigt wat de rechtstreekse radio-uitzending reeds had geleerd:
de eerste uitvoering van Maria Stuarda in de Met was vooral een
triomf voor Joyce DiDonato. Haar portrettering van de tragische Schotse
koningin is donkerder van kleur dan die van Beverly Sills die er veertig
jaar geleden aan de New York City Opera een onvergetelijke indruk mee
maakte, bezit meer persoonlijkheid dan die van Sutherland en overtreft
die van Caballé in tragische betrokkenheid. In dramatiek laat zij
zich het beste vergelijken met Leyla Gencer en in intensiteit met Janet
Baker, maar in feite combineert haar vertolking het beste van alle andere.
Dat ik uiteindelijk Sutherland en Caballé prefereer als het aankomt
op pure vocalistiek, wil niet zeggen dat DiDonato op dat punt wensen onvervuld
laat. Haar stembeheersing is exemplarisch, technisch heeft zij weinig
concurrentie en haar kundig gehanteerde vibrato krijgt een werking die
stilistisch volledig bij de muziek past. De manier waarop Sutherland en
Caballé in de slotscène hun stemmen boven het orkest konden
laten zweven, weet zij alleen niet te evenaren, maar daar staat tegenover
dat de zang van DiDonato vooral indruk maakt door de combinatie met diepe
menselijkheid. Waar haar grote voorgangsters reeds halverwege de slotscène
aan de aarde en hun medemensen ontstegen leken, blijft DiDonato tot het
laatste moment de vorstin die met beide benen in de wereld staat. Ten
dele komt dat ook door haar donkerder mezzo-timbre dat in deze belcantopartij
overigens uitstekend past en zelfs nog meer reliëf krijgt door enkele
transposities waar ik totaal geen probleem mee heb. In Donizetti's eigen
tijd was transponeren heel normaal en als er al bezwaren kunnen worden
opgeworpen, wegen die bij lange na niet op tegen het effect dat DiDonato
bereikt. Met een maximale aandacht voor de tekst en de betekenis van de
tekst!
Het vderhaal van deze opera is natuurlijk voor het overgrote deel pure
fictie, maar het blijft heerlijk dat het theater op deze manier een andere
werkelijkheid kan scheppen. De 'echte' werkelijkheid en bel canto gaan
zelden samen en op opera's als Maria Stuarda moet je geen regisseur
loslaten die onder het mom van 'actualisering' allerlei elementen toevoegt
die er beslist niet in zitten. Na de mislukkingen met het 19de-eeuws bel
canto bij De Nederlandse Opera werd het dieptepunt voor mij overigens
bereikt met de enscenering van La sonnambula door Jossi Wieler
in Stuttgart. Deze regisseur, hier welbekend door zijn rampzalige Da Ponte-cyclus,
plaatste de half-tragische liefdesgeschiedenis van Amina in een bekrompen
en benauwende dorpsgemeenschap, maar sloeg daarbij de plank muzikaal echt
volkomen mis. Als er één opera is waarin het koor met een
paar hupfalderidee-deuntjes tot absolute non-entiteit wordt gereduceerd,
is het deze opera van Bellini en datzelfde koor vervolgens een dramatische
hoofdrol toebedelen getuigt van totaal onbegrip voor het werk in kwestie.
Ik ben beslist niet tegen een 'moderne' regie, integendeel, maar er moet wel altijd een relatie zijn met tekst en muziek van het onderhavige muziekdrama. Wie echter in een enscenering van La sonnambula de dorpsgemeenschap tot (negatief) drijvende factor maakt, heeft er absoluut niets van begrepen! Laat niemand ermee aankomen dat ik er niets van begrepen heb. Zo moeilijk is deze enscenering van Wieler namelijk niet te begrijpen en ik zou zelfs moeiteloos in dezelfde toneelbeelden Nabucco of Carmen kunnen regisseren, en misschien zelfs Moses und Aron . Een beter bewijs dat deze regie nergens op slaat, kan ik mij niet voorstellen.
Met Maria Stuarda nam de Met geen risico's en als het om de 'plaatjes' gaat, bood de enscenering van David McVicar een levendige en kleurrijke aansluiting met het Elizabethaanse theater. Veel belangrijker is echter de door hem uitgewerkte personenregie die niet alleen Maria en Elisabetta als twee tegenstrijdige karakters tegenover elkaar plaatst, maar die ook de minder interessante rol van Leicester in zijn confrontatie met Elisabetta enige diepgang weet te verlenen. Heel knap is ook zijn uitwerking van de beruchte finale I waarin Maria haar rivale voor 'bastaard' uitscheldt. Meestal zien we in dit werk een overwegend statisch ensemble met iedereen keurig op een rijtje om de stemmen goed bij elkaar te laten komen, maar McVicar weet zowaar een behoorlijke dosis actie te bereiken die nog op de tekst gebaseerd is ook.
Imponerend is verder de vocaal en als bühnekarakter scherp getypeerde, soms bewust snijdend gezongen Elisabetta van Elza van den Heever, een vertolking die nieuwsgierig maakt naar wat deze Zuid-Afrikaanse sopraan verder te bieden heeft. Boeiend is ook de met fraaie nuances gezongen Leicester, een van Donizetti's minst dankbare tenorrollen met buiten de ensembles drie duetten maar geen enkele aria, die hier door van Matthew Polenzani - en mede door de regie van McVicar - een onverwachte diepgang meekrijgt. Matthew Rose blijft daarentegen wat sonoor-tweedimensionaal als Talbot, wat betekent dat DiDonato hun fraaie duet min of maar in haar eentje moet 'maken'.
De muzikale leiding is in handen van Maurizio Benini, een dirigent van het type één-twee-in-de-maat, maar dat is altijd beter dan tot traagheid leidende psychologisering waar juist deze partituur nog wel eens toe verleidt. Benini houdt het tempo er goed in en bouwt daarmee aan het slot van het eerste bedrijf een meeslepende climax op. De uitvoering werd bovendien levendig maar met tamelijk rustige cameraregie vastgelegd voor het internationale bioscooppubliek, wat wel betekent dat we ook in de huiskamer de niet al te boeiende inleidingen van Deborah Voigt op de koop toe moeten nemen.
Conclusie: een visueel aantrekkelijke registratie van een door de bank genomen uitstekende voorstelling die vooral hoge ogen gooit door de magistrale titelrol van Joyce DiDonato. Na het verdwijnen van het label EMI worden de Met-producties uitgebracht onder de vlag van Erato, maar dat heeft niet geleid tot gebruiksvriendelijker dvd-boekjes. Ook nu weer twaalf bladzijden met een voorkeur voor een kleine witte letters op een glanzende zwarte ondergrond (leesbaarheid staat niet hoog in het vaandel) en natuurlijk weer géén track-indeling (wie iets zoekt, mag lekker zoeken). In afwijking van het dvd-boekje heb ik bij de rolverdeling hierboven trouwens gebruik gemaakt van de aanduidingen in de (Italiaanse) partituur.