DVD-recensie

Omstreden maar aangrijpend

 

© Paul Korenhof, augustus 2019

 

Barber: Vanessa
Emma Bell (Vanessa), Virginie Verrez (Erika), Edgaras Montvidas (Anatol), Rosalind Plowright (The Old Baroness), Donnie Ray Albert (The Old Doctor), William Thomas (Nicholas), Romanas Kudriasovas (Footman)
The Glyndebourne Chorus
London Philharmonic Orchestra
Dirigent: Jakub Hrusa
Regie: Keith Warner
Toneelbeeld: Ashley Martin Davis
Opus Arte OABD725 (BD)
Opname: Glyndebourne, 14 augustus 2018

 

Voor het repertoire van DNO, in recente tijden steeds meer gericht op snobs, yups en de nooit erg operaminnende grachtengordel, meer in ieder geval dan op echte operaliefhebbers, was Vanessa waarschijnlijk nooit 'modern' genoeg. De première in de Met van dit van ieder overbodige element ontdane muziekdrama op 15 januari 1958 was een groot succes, evenals de presentatie van de tweede, nog iets sterker geconcentreerde versie in 1965.

Meer nog dan voor het naturalistisch getinte libretto van Gian Carlo Menotti, helder en zonder intellectualistische pretenties, gold dat succes voor de muziek van de muziek van Samuel Barber, die meer lijkt aan te sluiten bij het Italiaanse verisme dan bij de toen heersende Amerikaanse opvattingen. De kleurrijk stromende klanken en melodische lijnen die geheel in dienst staan van de tekst, de vocale expressiviteit en de schildering van menselijke gevoelens maakten Vanessa tot wellicht het sterkst muziekdrama dat de 'nieuwe wereld' heeft opgeleverd, maar het succes bleef wel tot die wereld beperkt. Salzburger uitvoeringen in de zomer van 1958 werden koel onthaald en ook daarna kreeg het werk in Europa weinig waardering. Het libretto van Menotti werd afgeschilderd als een 'zwakke Ibsen', alsof voor een opera niet andere wetten gelden dan voor een gesproken drama, en de ongegeneerde tonaliteit van Barber was bepaald niet naar de smaak van een muziekwereld die een totaal andere smaak ontwikkeld had.

Pas tegen de eeuwwisseling, onder meer doordat Kiri Te Kanawa zich voor de titelrol ging interesseren, kwam er enige verandering in de West-Europese desinteresse, maar hopelijk zorgden uitvoeringen in Glyndebourne in de zomer van 2018 voor het begin van een definitieve omwenteling. De visueel en muzikaal bijzonder geslaagde video-opname die nu op dvd en BD beschikbaar is, geeft daartoe alle aanleiding en kan daaraan ook een belangrijke bijdrage leveren.

De enige representatieve opname tot nu toe werd kort na de première gemaakt door RCA, fabuleus gedirigeerd door de onvergetelijke Dimitri Mitropoulos met een moeilijk te overtreffen premièrebezetting. Eleanor Steber is daarin de personificatie van de niet onsympathieke maar wel egocentrische Vanessa, Rosalind Elias geeft aangrijpend gestalte aan gedesillusioneerde, zich opofferende nichtje Erika en Regina Resnik is magistraal als de oude barones die haar landgoed tot een onbeweeglijk eilandje in een veranderende wereld heeft gemaakt. Nog altijd verrassend is bij dat alles de bijdrage van Nicolai Gedda in een scherpe typering van de gelukzoeker Anatol die in de verte wel iets weg heeft van Butterfly's Pinkerton.

Opvallend in de recensies na de première in Glyndebourne is de waardering voor niet alleen de uitvoering, maar ook voor het werk zelf, zowel voor de dramatische kracht als voor de muziek van Barber. Slechts een enkeling stoorde zich nog aan wat hij zag diens muzikaal conservatisme vol 'opgeklopt slagroom en instrumentale clichés', maar het merendeel van de critici was niet minder onder de indruk dan schrijver dezes na het zien van de Blu-ray Disc.

Het is een kwestie van hoe je ernaar kijkt. Een operalibretto is iets anders dan een toneelstuk en operamuziek is niet bedoeld voor de concertzaal. Beide moeten in combinatie met het toneel een overtuigend muziekdrama opleveren, en om maar even kort door de bocht te gaan: dat kan ook met een zwak verhaaltje en conventionele muziek. Bij een libretto gaat het niet om het 'verhaal', maar om een tekst die in combinatie met de muziek de toehoorder iets te zeggen heeft, terwijl de primaire eis voor de muziek 'dramatische kracht' is. Niet voor niets is vaak gesteld dat menige goede operacomponist ook een uitstekende schrijver van filmmuziek zou zijn en er zijn meerdere voorbeelden die deze stelling ondersteunen.

Bijzonder fraai is bovendien de filmische enscenering van Keith Warner die de opera neerzet in een stijl die uitstekend zou passen bij de stukken van Strindberg en Ibsen. De personenregie zit daarbij vol schitterende details, zoals het moment in het eerste bedrijf waarop Vanessa zodanig tussen Anatol en Erika schuift, dat de laatste precies aan het oog onttrokken wordt. Een uitmuntend idee was ook het enorme spiegeleffect in het decor, dat diametraal ingaat tegen Menotti's verlangen naar spiegels die met doeken bedekt zijn.

Respect voor een libretto is een vereiste, maar dat hoeft zich beslist niet uit te strekken tot de toneelaanwijzingen, tenzij die in de partituur zijn verwekt. Met spanning wachtte ik daarom op de slotscène waarin Erika, alleen achtergebleven, opdracht geeft de spiegels weer te bedekken. De oplossing daarvoor was behalve inventief ook heel suggestief! Het benadrukte zelfs haar eenzaamheid in dat enorme huis met een grootmoeder die weigert tegen haar te spreken.

Jakub Hrusa, voor mij een van de beste operadirigenten van de jongere generatie, ontlokt aan het London Philharmonic Orchestra naast prachtig spel ook een enorme overtuigingskracht. Het is inderdaad makkelijk deze muziek te laten klinken als goedkoop traditionalisme, maar hij verleent de partituur een opvallende allure die versterkt wordt door een rust en een aandacht voor (dramatische) details, waarmee hij soms zelfs de meer gespannen directie van Mitropoulos in de schaduw stelt.

De sterren op het toneel zijn de drie dames. In zang en présence beheert Emma Bell iedere scène als de ietwat raadselachtige Vanessa die jarenlang zo sterk gedroomd heeft van haar verdwenen Anatol, dat het onmogelijk is uit te maken wat zij nu precies voelt voor de 'nieuwe' Anatol. Haar vertolking maakt veel van Vanessa's emoties duidelijk, maar tegelijk blijft het ongrijpbare in stand waardoor de naturalistische vraagtekens blijven bestaan. Niet alles in het leven wordt tenslotte duidelijk. Heel sterk is ook Rosalind Plowright als de oude barones, zo onwrikbaar in haar principes dat zij weigert ooit nog één woord te zeggen tegen haar dochter en kleindochter 'verkeerde keuzes' maken, maar eerlijk is eerlijk: in vocale kracht is zij met haar 'karakteralt' wel de mindere van Regina Resnik.

Aan de andere kant was ik bijzonder onder de indruk van de Franse Virginie Verrez, een 'echte mezzosopraan' (een 'halve sopraan' dus) en daarmee jonger van klank dan Rosalind Elias. Al twee jaar eerder was zij in Berlijn te horen als Erika, een rol waarvoor zij geboren lijkt. Vanaf haar meisjesachtige opening met een prachtig 'Must the winter come so soon' zien en horen we hoe haar spontane 'one night stand' met Anatol eindigt in deceptie: zij raakt in verwachting, verliest de baby en als Anatol dan niet in staat blijkt onvoorwaardelijk voor haar te kiezen, veroordeelt zij zichzelf tot een leven in volstrekte eenzaamheid.

Minder overtuigd was ik door de ietwat plebejische, onnodig sigaretten rokende Anatol van Edgaras Montvidas. Deze Anatol, zoon van Vanessa's geïdealiseerde minnaar, is inderdaad niet zo sympathiek, maar hij mag wel iets meer een charmeur zijn. Een eerste vereiste daarbij is na een eleganter zangstijl echter ook een geraffineerder frasering van het Engels. Genoten heb ik daarentegen van de bas Donnie Ray Albert die van de oude dokter een verrukkelijke karakterrol maakt, zowel in zijn omgang met de drie vrouwen als in zijn relatie tot de drank. Samen met de licht karikaturale major-domo van William Thomas maakt hij de opening van het derde bedrijf tot een weldadig komisch intermezzo.

In het dvd-boekje ontbreekt weer een tracklijst, maar wel bevat het behalve fraaie foto's meerdere uitsluitend Engelse teksten (ruimtewinst!). Het camerawerk resulteerde in beelden die prachtig zijn van diepte en scherpte, en genot om naar te kijken. De klank is superb van warmte en helderheid, en bleek bij 48kHz/24bit gebaseerd op een maximum van 2.3Mbps. In combinatie met de brede, niet te droge theaterakoestiek en de uitmuntende balans leverde mij dat een weldadig met muziek gevulde studeerkamer op!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links