Het Belgische, in Brugge gevestigde ‘authentieke' ensemble Anima Eterna bevindt zich al geruime tijd in woelige wateren, wat zijn culminatie lijkt te hebben gevonden in het ontslag van oprichter en bezieler Jos van Immerseel (78). Een radicale stap van het bestuur, na beschuldigingen van ‘aanhoudend agressief gedrag' en ‘niet nakomen van zakelijke afspraken'. Het maandag 16 september naar buiten gekomen nieuws sloeg niet alleen bij onze zuiderburen in als een bom.

De onderliggende problematiek is verre van nieuw en lijkt die van de potentaat die geen andere muzikale bezielers naast zich duldt en ondanks aandringen niet bereid is zijn alleenheerschappij op te geven. De ‘chef' ook die niet kan aanvaarden dat de ensembleklank waaraan hij (ongetwijfeld lang tot zeer lang) heeft gewerkt, door andere (gast)dirigenten op de tocht wordt gezet of die zelfs een meer dan tijdelijk effect genereren. Zo herinner ik mij Bernard Haitink, toen chef-dirigent van het Concertgebouworkest, die er duidelijk moeite mee had dat Nikolaus Harnoncourt door diens optredens met het orkest geleidelijk meer grip kreeg op een andere orkestklank. Met dat verschil dat Haitink er zich niet openlijk tegen verzette, hetgeen ook voortvloeide uit wie hij was ('ik moet gevraagd worden', zei hij bij menige gelegenheid, zijn passiviteit aldus slechts bevestigend).

Het ontslag van Van Immerseel kwam volgens de muziekzender Klara als een verrassing, al zal dit eerder voor de buitenwereld dan voor de incrowd hebben gegolden. De problemen binnen het orkest spelen immers niet sinds vandaag of gisteren: het rommelt en ettert er al veel langer.

Van Immerseel kon niet accepteren dat bij 'zijn' Anima Eterna, zijn geesteskind, plaats werd ingeruimd voor andere dirigenten. Hij heeft wel braaf “ja” geknikt, maar voegde de daad niet bij het woord. Dan was er zijn 'aanhoudend agressieve gedrag' en het 'niet nakomen van zakelijke afspraken', wat er ongetwijfeld mede verband mee zal hebben gehouden.

Natuurlijk zijn dirigenten ijdel, hebben ze een behoorlijk ego en zijn het bovenal sterke persoonlijkheden, elementen die ertoe bijdragen dat ze op een veel te hoog voetstuk worden geplaatst, alom worden geëerd en vaak in de prijzen vallen of hoge onderscheidingen krijgen uitgereikt. Ze zijn uitgegroeid tot reuzen die van heel hoog naar beneden kijken en dan denken dat alles zo ongeveer hetzelfde blijft. Die vastgeroest zijn geraakt in het door hen als ideaal beschouwde (klank)beeld van het ensemble dat ze decennialang hebben geleid, zo niet opgericht en wat ze moeilijk of in het geheel niet kunnen loslaten.

'Aanhoudend agressief gedrag', het wijst op wat zich inmiddels in ons collectief geheugen heeft genesteld: grensoverschrijdend gedrag. Afwijkende gedragingen waar geen individuele verdediging tegen mogelijk blijkt. Ook in de culturele sector zijn daarvan de voorbeelden te over. Onlangs nog, om mij tot België te beperken, Ivo Van Hove en Anne Teresa De Keersmaeker, die er stevig door in opspraak zijn geraakt. Ook zij maken deel uit van een generatie leidinggevenden die zich decennialang veilig meenden of er niet al te lang bij stilstonden doordat de (vaak vele) slachtoffers zich niet tegen hen durfden te keren. De slachtoffers, waaronder balletdansers, musici, acteurs en toneelmeesters, moesten toch vooral blij zijn dat ze deel móchten uitmaken van gezelschap of instelling.

Maar de tijden zijn veranderd. Zelfs Sir John Eliot Gardiner wist na een schermutseling met een zanger er niet mee weg te komen. Hij heeft door nood gedwongen inmiddels een nieuw ensemble opgericht waar hij nog wel terecht kan. En...hij heeft ervan geleerd. Er is zelfs 'counselling' aan te pas gekomen, scherpstellend op zijn 'mental health'.

En Jos van Immerseel? Geen idee eigenlijk hoe het hem verder zal vergaan. Over zijn indrukwekkende artisticiteit bestaat in ieder geval geen twijfel.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links