Vanaf 7 januari, de eerste zondag in het nieuwe jaar, zal menigeen de wekelijkse uitzending van het ochtendprogramma Spiegelzaal op NPO Klassiek (het voormalige Radio 4) moeten missen. Het wordt namelijk geschrapt op grond van te geringe luisterdichtheid: "Om 10 uur, als het programma Spiegelzaal begint, is een enorme terugval te constateren, een teken dat er iets niet goed gaat," aldus Simone Meijer, de zendermanager van NPO Klassiek. Terwijl, volgens haar, de zondagochtend juist van groot belang is voor de klassieke zender, met de best beluisterde uren van de hele week (waar Spiegelzaal dus duidelijk niet bijhoort). Omdat in januari Spiegelzaal vervalt vult het daaraan voorafgaande, aan klassiek-religieuze muziek gewijde programma Tussen Hemel en Aarde (van 9 tot 10 uur) van KRO-NCRV het vrijgevallen uur (dat wordt dus vanaf januari van 9 tot 11 uur).

Het door Hans van den Boom gepresenteerde programma Spiegelzaal wordt met publiek live uitgezonden vanuit de gelijknamige zaal in het Amsterdamse Concertgebouw, gevolgd door Het Zondagochtendconcert. Het wordt door zowel muziekliefhebbers als musici beschouwd als een belangrijk 'podium' voor zowel gevestigd als nieuw talent. Voor menigeen biedt het programma bovendien een belangrijke gids voor wat binnenkort in Amsterdam maar ook elders in het land te zien en te horen valt (en is daarin vergelijkbaar met het tv-programma Podium Klassiek op de zondagavond). Op de website van NPO Klassiek wordt Spiegelzaal kort en bondig omschreven: 'Een actueel, informatief muziekprogramma met korte live optredens tussen 10:00 - 11:00 uur. Spiegelzaal is het voorprogramma van Het Zondagochtend Concert.'

Er zullen puur getalsmatig geredeneerd méér luisteraars blij zijn met dat extra uur voor Tussen Hemel en Aarde dan het aantal ongelukkigen dat het zonder Spiegelzaal moet stellen. Immers, Meijer constateert dat om 10 uur, na de overschakeling naar Spiegelzaal, prompt sprake is van een enorme terugval in het aantal luisteraars. En het zijn de luistercijfers die beleidsmatig zin en richting geven aan de programmering: zo is 'Hilversum' nu eenmaal ingericht, of we dat nu leuk vinden of niet. Daarom ook de rond de nieuwsuitzendingen geprogrammeerde reclameblokken en (mede!) als gevolg daarvan het fragmentarisch karakter van zoveel programma's. Ook is er geen denken aan dat een uitvoering van bijvoorbeeld Bruckners Vijfde of Mahlers Tweede symfonie vanaf bijvoorbeeld halftien 's ochtends ooit op een dergelijke tijdstip zal worden uitgezonden. De criteria liggen immers op een geheel ander vlak! Een van de initiatiefnemers van de klassieke radiozender, de Nederlandse violist Theo Olof (1924-2012), zal het een doorn in het oog zijn geweest; nog afgezien van de vele andere tekortkomingen waaraan deze zender lijdt.

Uit de door Nationaal Media Onderzoek (NMO) bijgehouden statistieken blijkt dat Spiegelzaal dit jaar een gemiddeld marktaandeel heeft van 2,4 procent. Dat is 0,4 procent onder de door de NPO gemarkeerde doelstelling. Waar wel tegenoverstaat dat de zender zelf gemiddeld niet meer dan 1,7 procent 'haalt', hetgeen dus impliceert dat Spiegelzaal 0,7 procent beter scoort.

Uiteraard heeft Meijer over de kwestie overleg gehad met AVROTROS, de omroep die voor Spiegelzaal verantwoordelijk is. In het gesprek met Bart Barnas, directeur Media van AVROTROS, kwamen de luistercijfers ter staving ter tafel en was er de boodschap van Meijer dat er 'iets moest veranderen'. Daar had Barnas geen zin in, maar hij was het evenmin eens met Meijers constatering. Volgens hem had Meijer het over de laatste drie jaar (een niet goed te plaatsen opmerking in het licht van de NMO-cijfers),toen COVID-19 nog woedde en Spiegelzaal niet mét publiek kon worden uitgezonden. Bovendien voelde hij er niets over om aan het programma te gaan sleutelen, zag daar de noodzaak niet van in. Bovendien: Spiegelzaal hoorde gewoon bij AVROTROS, punt uit. Dat noemen onze oosterburen dus Sackgasse.

Had het schrappen van Spiegelzaal misschien iets te maken met zoiets ordinairs als een bezuiniging? Een live-programma is immers per definitie duurder dan een studio-programma (Tussen Hemel en Aarde valt in de laatste categorie en kan dus om 10 uur gewoon worden voortgezet). Bovendien heeft de Publieke Omroep vanaf september 2022 de verplichting op zich genomen om musici in live-programma's tenminste 250 euro per optreden te betalen. Ook dit maakt Spiegelzaal dus duurder.

Meijer heeft dit argument echter zonder meer van de hand gewezen: NPO Klassiek had en heeft er geen enkel probleem mee om die vergoedingen uit eigen zak te betalen, maar daar hoorde wel een kanttekening (noem het maar een opdracht) bij aan het adres van AVROTROS om veranderingen in de opzet van het programma door te voeren. "Want die investering verdient (vereist?) ook meer luisteraars. Ook voor de musici," aldus Meijer. En: " De belevenis in de Spiegelzaal is buitengewoon fijn en gezellig, maar bij de luisteraar thuis klinkt het heel anders en daar dien je als makers wel rekening mee te houden.” Die laatste opmerking lijkt me puur subjectief, zelfs een volkomen slag in de lucht, maar dit ter zijde.

Hier wreekt zich evenwel een belangrijk probleem, wat eveneens samenhangt met de wijze waarop 'Hilversum' is ingericht: dat de zendermanager niet over de programmasamenstelling of -inhoud gaat, want dat is het domein van de afzonderlijke omroepen. Maar het is wel de zendermanager die een programma van de zender kan halen of de tijdsindeling ervan kan wijzigen. Al kan een omroeporganisatie altijd bezwaar aantekenen tegen een dergelijk voorgenomen besluit.

Op de sociale media wemelt het inmiddels van de protesten tegen het aanstaande einde van Spiegelzaal. Er gaat een petitie rond die binnenkort ongetwijfeld de 10.000 ondertekenaars zal overschrijden. Of het zal helpen? Niet als de luisterdichtheid de doorslaggevende factor is. Tenminste, als Meijer op dit punt gelijk heeft is het pleit, lijkt mij, beslecht.

En Barnas? Heeft hij tijdens dat gesprek met Meijer wel goed geluisterd of het goed begrepen? Hij verwijst in zijn commentaar naar de laatste drie jaar, terwijl Meijer juist heeft gesignaleerd dat om 10 uur, als wordt overgeschakeld naar Spiegelzaal, sprake is van een 'enorme terugval'; en dat is nu. Hier kan ik geen soep van koken. Wie het nog begrijpt mag het zeggen.

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links