CD-recensie

© Siebe Riedstra, november 2019

Otto M(atthäus) Zykan (1935-2006) is een van de meest kleurrijke kunstenaars die het Oostenrijk van tussen de beide wereldoorlogen heeft voortgebracht. Hij werd geboren in Wenen, waar hij de rest van zijn creatieve bestaan doorbracht. Hij studeerde er piano en compositie, bezocht de zomercursussen in Darmstadt en won prijzen op pianoconcoursen. Hij was de eerste pianist die het oeuvre voor piano van Arnold Schönberg op de plaat zette. Samen met de componisten Kurt Schwertsik en H.K. Gruber richtte hij het MOB art & ton ART ensemble op, met de bedoeling om de theatrale aspecten van het muziekmaken, met de nadruk op dadaïstische en ironische invalshoeken. Een van de regelmatige medewerkers aan het ensemble was de Weense cellist Heinrich Schiff. Als componist veroorzaakte Zykan in 1977 een enorm schandaal met een TV-productie van 'Staatsoperette' - een vlijmscherpe persiflage op de politieke situatie rond de Anschluss van Oostenrijk bij het Duizendjarig Rijk. Zykan was persoonlijk zeer betrokken bij zijn werk, waardoor veel van wat hij maakte nooit is uitgegeven. Op YouTube zijn een aantal filmpjes te zien met Zykan als woordkunstenaar in absurdistische sketches.

Als componist heeft hij een handvol instrumentale werken in partituur nagelaten, waaronder een vioolconcert ´Da drunten im Tale' - opgenomen door Patricia Kopatchinskaya - en de beide celloconcerten op deze cd. Zykan schreef zijn Celloconcert in 1981 voor Heinrich Schiff, maar de partituur verscheen niet in druk. In 2005, een jaar voor zijn dood, nam hij het werk opnieuw onder handen, waarbij een aantal passages uit de eerdere versie werden overgenomen. Hoewel beide werken door de Wiener Philharmoniker in de Musikverein werden gespeeld zijn de opnamen niet gemaakt door de Oostenrijkse omroep, maar afkomstig uit een niet nader genoemde particuliere bron. Deze uitgave op het label Kairos is mogelijk gemaakt door de Weense vioolbouwer Marcel Richters, als eerbetoon aan zowel Zykan als Schiff. De uitvoering van Beethovens Cello (gedirigeerd door niemand minder dan Zubin Mehta) was het laatste optreden van Heinrich Schiff met de Wiener - hij overleed in 2016.

De toelichting bij deze uitgave werd geschreven door de tweede echtgenote van Zykan, Irene Suchy, en heeft uiteraard een hagiografisch kleurtje. Suchy beijvert zich na de dood van haar man om de uitvoering van zijn werk, en zo kwam een paar jaar geleden een theateruitvoering van 'Staatsoperette' in Bregenz tot stand. Ook daarvan zijn beelden op YouTube terug te vinden. Wat opvalt aan het werk van Zykan is de grote verscheidenheid aan uitdrukkingsmiddelen, van een schmierende operetteklank tot gecompliceerde avantgardistische geluiden in de celloconcerten. In de finale van Beethovens Cello wordt het Scherzo uit de Eroica tot op het bot gefileerd.

In de toelichting wordt begrip gevraagd voor de geluidskwaliteit, maar eigenlijk valt dat reuze mee. Wat deze cd tot een onvervangbaar document maakt is het adembenemend virtuoze en onwaarschijnlijk intense spel van Heinrich Schiff in partituren die tot het merg van de componistenziel van Zykan doordringen. Eenmalig en onvervangbaar.

index