CD-recensie
© Siebe Riedstra, april 2017
Vivaldi: Concert voor 2 hobo's in d, RV 535 - Concerto in c, RV 439 'La Notte' - Concerto in D, RV 428 ' Del Cardellino' - Concerto in F, RV 433 'La Tempesta del Mare' - Blokfluitconcert in c, RV 441 - Blokfluitconcert in a, RV 445 Il Gardellino: Ruth van Killegem (blokfluit), Marcel Ponseele & An Vanlancker (hobo), Jan de Winne (traverso), Ryo Terakado (viool) Et'cetera KTC 4000 • 57' • Opname: 2001, heruitgave - eerder uitgebracht op Klara |  |
Il Gardellino is een Belgisch ensemble waarvan iedere cd niet alleen een verrassing maar ook massa's luisterplezier oplevert. Dat komt in de eerste plaats door een van de oprichters, hoboïst Marcel Ponseele. Ponseele is niet alleen een groot muzikant met een uitpuilende agenda; hij is ook een gerenommeerd docent, en vindt daarbij dan nog de tijd om instrumenten te bouwen. Samen met traversospeler Jan de Winne stond hij aan de wieg van het ensemble met de ietwat misleidende naam Il Gardellino. Want wat is een gardellino? Wie in een Italiaans woordenboek zoekt vindt niets. Cardellino daarentegen levert resultaat op: cardello, de goudvink. De Italianen gebruiken de uitgang -ino net zoals wij -je. Il Cardellino is dus een vinkje - we mogen kiezen tussen een goud- of een distelvinkje.
Antonio Vivaldi schiep met zijn Vier Jaargetijden en zijn Distelvinkje programmamuziek avant la lettre. Over Vivaldi bestaan veel misverstanden. Zo wordt de uitspraak dat Vivaldi 'honderden malen hetzelfde concert heeft gecomponeerd' meestal toegeschreven aan Igor Strawinsky, ook in de toelichting bij deze cd. Ze stamt echter van de Italiaanse componist Luigi Dallapiccola, en werd wellicht ingegeven door het feit dat diens oudere collega Malipiero roem vergaarde met de eerste editie van de tot dan toe bekende complete werken van Vivaldi. Vivaldi was in zijn tijd een ongekend populair componist, en zijn werken werden in heel Europa verspreid door uitgevers die ze graag bundelden onder opusnummers. Vivaldi zelf publiceerde de eerste negen nummers, maar bij opus tien ging het mis, althans dat beweert Frans Brüggen in zijn toelichting bij de door hemzelf ingespeelde uitgave (Seon, 1980).
Opus 10 bestaat uit zes concerten voor de flauto traverso, destijds een nieuwe verschijning aan het instrumentale front. De Amsterdamse uitgever Charles-Michel Le Cène vond in 1728 dat het tijd werd het nieuwe instrument te propageren met concerten van Vivaldi. Vivaldi stemde toe, maar had het volgens Brüggen te druk met het componeren van opera's, en greep gretig terug op Concerti da Camera die hij eerder had geschreven voor de blokfluit. En daar begint de verwarring. Op de hier te bespreken cd vinden we de eerste drie concerten van opus 10. Ze dragen titels - La Tempesta del Mare (nr. 1), La Notte (nr. 2) en Del Cardellino (nr. 3). Om met dat laatste concert te beginnen, in de nummering van de Ryom Verzeichnis is dat volgens de opgave bij de cd RV 428 - maar wat we te horen krijgen is RV 90. Het verschil is groot: de zes concerten opus 10 werden geafficheerd als concerten voor traverso en strijkers. Na de publicaties in de twintigste eeuw werden dat al gauw fluitconcerten, met alle gevolgen van dien. Het oorspronkelijke kamermuzikale concept van een handvol instrumentalisten werd geslachtofferd aan het conventionele idee van een solist tegenover een orkestbegeleiding. Brüggen merkt op dat het oorspronkelijke kamermuzikale idee werd opgeofferd aan een 'burgelijke Amsterdamse versie' waarin de blazers verruild werden voor een conventioneel strijkje inclusief altviool. Brüggen stelt dat niet Vivaldi, maar een kopiïst verantwoordelijk was voor deze Amsterdamse uitgave.
De ster van deze cd is nu eens niet Marcel Ponseele, maar blokfluitiste Ruth Van Killegem. Zij neemt drie concerten voor haar rekening: La Tempesta dal Mare, en de beide blokfluitconcerten RV 441 en 445. Traversist Jan de Winne neemt de beide andere delen van opus 10 onderhanden, La Notte en bovengenoemd Del Cardellino, in de oorspronkelijke versie van RV 90. Blijft over het concert voor twee hobo's RV 535, een van de drie concerten die Vivaldi voor die combinatie naliet.
Toen deze cd in 2001 uitkwam had de betreurde Belgische componist Luc Brewaeys (1959-2015) de verantwoordelijkheid voor de technische kant van de opname. Of we enkele eigenaardigheden op zijn conto moeten schrijven zal voor altijd schemerig blijven. In de eerste plaats het extreem hoge geluidsniveau, met daarnaast de overheersende contrabas. Uiteraard is een en ander best te temmen - behalve voor gebruikers van de iPod, de iPad end.
Afgaande op het voorafgaande roept deze cd een paar intrigerende vragen op, dankzij Frans Brüggen. Afgaande op het klinkend resultaat worden die vragen beantwoord. Vivaldi wint, dank zij het bevlogen spel van Il Gardellino.