CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, juni 2011

 

 

Vivaldi – La Stravaganza

Six Concertos for violin and strings.
Edition by John Walsh, London 1728

Concerto in Bes, RV383a – in e, RV279 –
in a, RV357 – in F, RV 284 – in D, RV204 – in F, RV29 - in F, RV 544 (voor viool, celllo en strijkers) ‘Il Proteo o sia Il mondo al rovescio’

Europa Galante o.l.v. Fabio Biondi (viool)

Virgin Classics 51930002 • 56 •

YouTube


De legendarische vioolvirtuoos Fritz Kreisler (1875-1962) had er een handje van om werken van vergeten componisten uit de barok aan de vergetelheid te ontrukken en aan zijn dankbare publiek voor te stellen. Zo liet hij ze kennis maken met composities van onder andere Pugnani, Tartini en Vivaldi. Kreisler had natuurlijk geen tijd en al helemaal geen zin om zich in stoffige archieven bezig te houden met vergeelde manuscripten, en dus componeerde hij die stukken zelf. Vooral met het Concert in C van Antonio Vivaldi wist hij zo interesse te wekken voor een componist die in die tijd nauwelijks meer was dan een voetnoot in de muziekgeschiedenisboeken. De Franse musicoloog Marc Pincherle was er zo van onder de indruk, dat hij besloot om nader onderzoek naar deze vergeten componist te doen.

Dat onderzoek van Pincherle duurde enige decennia, maar het resultaat mag er zijn: het eerste standaardwerk over Vivaldi, Antonio Vivaldi et la musique instrumentale, gepubliceerd in 1948, dat tot op de dag van vandaag geldt als een van de gezaghebbende publicaties over deze componist. Dat het hem zoveel tijd kostte kwam door de tussentijdse ontdekking van een enorme hoeveelheid manuscripten van Vivaldi in de jaren 1920. Die ontdekking was op zijn beurt weer de aanleiding voor muziekuitgever Ricordi om over te gaan tot een moderne uitgave van het werk van de meester. Dat was in 1947, en in 1958 mocht het platenkopende publiek kennismaken met de ‘Vier Jaargetijden’, in een uitvoering van I Musici en uitgebracht op het label Philips.

Het was het startschot van de kolossale industrie die de afgelopen halve eeuw specifiek is ontwikkeld rond de componist Vivaldi, en de ‘oude muziek’ in het algemeen. Van de ‘Vier Jaargetijden’ zijn inmiddels honderden opnamen verschenen, en aan de hand daarvan is de ontwikkeling van de uitvoeringspraktijk op de voet te volgen. Uiteraard is de ontginning van de rest van het kolossale oeuvre van Vivaldi niet achtergebleven: op diverse fronten wordt gewerkt aan een integrale uitgave van de complete werken. Een enorme klus, die voorlopig nog niet geklaard is.

De niet aflatende jammerklacht over illegale verspreiding van auteursrechtelijk beschermd materiaal over het internet mag dan een actueel probleem lijken, in feite is het verschijnsel zo oud als de weg naar Rome. Ook Vivaldi beklaagde zich al over het feit dat een eenmaal verkochte compositie hem niets meer opleverde. Het waren de uitgevers die met een beetje handigheid goede sier konden maken met de eigentijdse ‘tophits’. Een van die uitgevers was de in Amsterdam gevestigde E(s)tienne Roger, die goede contacten met Vivaldi onderhield en meerdere opusnummers publiceerde. Een daarvan was opus 4, La stravaganza, een verzameling van twaalf vioolconcerten.

Een eindje verderop, in Londen, zat de gewiekste uitgever John Walsh. Hij had geen contacten met Vivaldi, en was dus aangewezen op zijn collega en rivaal Roger in Amsterdam. Met een beetje geluk kon hij de publicaties van Roger onder zijn eigen naam in Engeland doorverkopen, en dat deed hij dus ook, al dan niet met toestemming van Roger. Op deze cd beluisteren we de vruchten van zijn activiteiten, in de vorm van vijf van de twaalf concerten uit La stravaganza, aangevuld met een los concert waarvan het manuscript niet is overgeleverd en waarvan zelfs niet zeker is of het wel door Vivaldi werd gecomponeerd.

In de vroege achttiende eeuw was het in de Italiaanse instrumentale muziek heel gewoon om de term ‘stravaganza’ te gebruiken in de titel van een werk. Componisten, uitvoerenden en publiek beschouwden de stravaganze als een manier om te epateren met onverwachte en bizarre vondsten, maar wel binnen gestelde perken. Vivaldi had al grote indruk gemaakt met zijn virtuoze opus 3, L’Estro Armonico, en deed er met zijn opus 4 nog een schepje bovenop. Dat is ook de reden dat uitgever Walsh slechts vijf van de twaalf concerten durfde te publiceren. Het Engelse publiek, dat in die tijd in de ban verkeerde van de Concerti Grossi van Arcangelo Corelli, zou de virtuoze capriolen van Vivaldi wellicht wat te ver vinden gaan. Dus zocht Walsh vijf titels uit die in hun stijl zo dicht mogelijk aansloten bij de heersende mode.

Fabio Biondi en zijn Europa Galante hebben ervoor gekozen om de collectie van Walsh integraal uit te voeren, inclusief het apocriefe concert. Om de cd tot een voor onze begrippen redelijke lengte aan te vullen hebben ze er nog een dubbelconcert voor viool en cello aan toegevoegd. Dat draagt de enigszins extravagante titel ‘Il Proteo o sia Il mondo al rovesco’ – Proteus ofwel De wereld op zijn kop. In dit geval wil dat zeggen dat de vioolpartij in de bassleutel is genoteerd en de cellopartij in de vioolsleutel.

Biondi en zijn manschappen hebben enige decennia ervaring met Vivaldi, en dat is te horen. Toch is het aardig om te constateren dat ze zich hier aanpassen aan de Engelse smaak van Walsh, en minder de extravagante aspecten van deze partituren laten spreken. Dan doel ik vooral op de explosieve vertolking van de inmiddels twintig jaar oude Vier Jaargetijden (Opus 111 OPS 912), die zich vooral uitte in de percussieve aanpak van het lage instrumentarium. In de nieuwe opname is de continuo-sectie nog uitgebreider: het klavecimbel wisselt hier af met orgel, en er is een theorbo / chitarrone toegevoegd. Met twee celli en een violone (contrabas) is die sectie dus bepaald niet onderbezet. Alleen in het openingswerk knallen de basklanken als paukenslagen uit de luidsprekers, maar als we eenmaal wakker zijn wordt er ‘civilized’ gemusiceerd. De uitstekende opname zit er bovenop en is gemaakt in de Bibliotheek van het Klooster van St. Johannes de Evangelist in Parma. EMI plaatste op YouTube een aardig filmpje van ‘the making of’ van deze Britse kijk op Antonio Vivaldi (klik hier).


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links