CD-recensie

© Siebe Riedstra, mei 2024

De Universiteit van Michigan presenteerde in 2013 een nieuw project: The Gershwin Initiative. In samenwerking met de familie Gershwin en de betrokken uitgevers wordt de George and Ira Gershwin Critical Edition geredigeerd, een editie die gebruik maakt van alle beschikbare materialen, naast de manuscripten dus ook alternatieve bronnen als geluidsopnamen en pianorollen. Op het label Naxos verschijnt het klinkende resultaat in de serie American Classics. De samenwerking startte in 2020 met de opgeschoonde versie van An American in Paris (Naxos 8.559859), op de voet gevolgd door het Pianoconcert in F (Naxos 8.559875, hier besproken). Op deze derde uitgave een van de vele versies die Ferde Grofé verzorgde van de Rhapsody in Blue, plus de Second Rhapsody for piano and orchestra en de Cuban Overture.

Het National Orchestral Institute Philharmonic is een Amerikaans gelegenheidsorkest dat jaarlijks in de maand juni geformeerd wordt aan de Universiteit van Maryland. De spelers worden geselecteerd uit het internationale aanbod van de beste conservatoriumstudenten. Behalve het standaardrepertoire en de onvermijdelijke zomerse lollypops wordt er vooral aandacht besteed aan Amerikaanse componisten.

De Rhapsody in Blue viert dit jaar de honderdste verjaardag en werd in de loop van haar bestaan in een veelvoud van arrangementen verzorgd door Ferde Grofé (1892-1972). Gershwin was piepjong en als orkestrator nog onervaren toen hij dit werk in sneltreinvaart als 26-jarige opleverde. Van het originele manuscript, in een blauwdruk voor twee piano's, maakte Grofé versies voor jazzband (voor de wereldpremière), een flexibele bezetting voor theaterorkest, en een partituur voor standaard symfonieorkest. Laatstgenoemde versie werd pas uitgegeven in 1942, vijf jaar na de dood van de componist, hoewel die al jaren een facsimile van het manuscript in zijn bezit had. Op deze cd speelt Kevin Cole die versie, maar geeft er meteen zijn eigen draai aan door 44 maten uit de originele jazzband-versie in te lassen.

Deze cd maakt duidelijk hoe snel Gershwin - die net als Mendelssohn slechts 38 jaar oud werd - zich als allround componist ontwikkelde. In 1931 werd hij gevraagd om de muziek te schrijven voor de Hollywood film Delicious. De film flopte, maar Gershwin gebruikte het materiaal voor een tweede rapsodie voor piano en orkest, en verzorgde ditmaal zelf de orkestratie. De première vond in 1932 plaats bij het Boston Symphony Orchestra onder Serge Koussevitzky, een week later herhaald in Carnegie Hall met de componist als solist.

Later in het jaar bracht Gershwin een bezoek aan Cuba, waar hij gefascineerd raakte door de verscheidenheid aan lokale slaginstrumenten. Hij nam er een aantal mee naar huis, en verwerkte ze in een orkestwerk, dat hij eerst de titel Rumba mee gaf, maar later wijzigde in het iets volwassener Cuban Overture. In de partituur specificeert hij dat de vier slagwerkers die in dit werk een belangrijke rol spelen vlak voor de dirigent moeten plaatsnemen met hun instrument - bongos, gourd, maracas en claves. De première werd verzorgd door het New York Philharmonic Orchestra onder Albert Coates, voor een publiek van 17.000 toehoorders in het Lewisohn Stadium in New York (het stadion werd in 1973 afgebroken).

1920/2019 van Joan Tower ging op 3 december 2021 in een wegens covid verlate première bij het New York Philharmonic onder leiding van Jaap van Zweden. Het is een opdrachtwerk in het kader van een groter initiatief: Project 19. Negentien werken van negentien componerende vrouwen, om te vieren dat het vrouwenkiesrecht grondwettelijk werd vastgelegd in het Negentiende Amendement. Joan Tower is de Grande Dame onder de Amerikaanse componisten - haar geboortejaar 1938 deelt ze met John Corigliano en Philip Glass. Tower concentreerde zich aanvankelijk op een carrière als pianiste, en begon pas na haar twintigste met componeren, in een complex en hoekig idioom, met gebruikmaking van uitgebreide seriële technieken. Ze koos in 1981 met haar eerste grote orkestwerk Sequoia   voor een gematigder geluid, waarmee ze sindsdien bij alle grote Amerikaanse orkesten successen oogstte. Ondanks de beschrijvende titel schreef Tower een knap geconstrueerd abstract werk in de geest van Copland en Barber.

Steven Stucky (1949-2016) ontving opdrachten van alle grote Amerikaanse orkesten, en ontving in 2005 de Pulitzer Prize voor zijn Second Concerto for Orchestra. Stucky is in discografisch opzicht nogal onderbedeeld gebleven, maar van zijn Dreamwaltzes is dit desondanks de tweede opname. Het label BIS bracht in een verzamelprogramma een registratie uit door het orkest van Singapore onder Lan Shui. Dreamwaltzes is een opdrachtwerk van het Minnesota Orchestra, geschreven in 1986 voor het jaarlijkse Viennese Summerfest. De titel wordt waargemaakt door flarden uit walsen van de voor de hand liggende Straussen, en die van Richard uit de Rosenkavalier. Wonderlijk genoeg worden ze ingebed in een idioom dat onmiskenbaar verwantschap vertoont met het gestuurde toeval dat we kennen uit de late werken van Witold Lutoslawski. Daarvoor is een simpele verklaring: Stucky ontving in 1982 een Deems Taylor Award voor zijn boek Lutoslawski and his Music. Met Dreamwaltzes schiep Stucky een meesterlijke partituur, schitterend geïnstrumenteerd en internationale aandacht meer dan waard.

David Alan Miller is sinds 1992 chef van het Albany Symphony Orchestra, waarmee hij een indrukwekkende hoeveelheid aan Amerikaans repertoire heeft opgenomen. Kevin Cole voelt zich in dit repertoire als een vis in het water. Samen leveren ze met hun zomerse gelegenheidsmanschappen een formidabele prestatie, die voorbeeldig werd vastgelegd. Een speciale vermelding verdient de uitgebreide toelichting (vier pagina's kleine druk, alleen Engels) van componist Frank K. DeWald.

index