CD-recensie

© Siebe Riedstra, oktober 2018

Wilhelm Stenhammar (1871-1927) is de eerste belangrijke componist die Zweden sinds Franz Berwald heeft voortgebracht. In dat opzicht is zijn positie te vergelijken met die van Sibelius in Finland - of Alphons Diepenbrock in Nederland. Stenhammar was de zoon van een componerende jurist, en studeerde privé bij een aantal gerenommeerde pianisten. Een conservatorium heeft hij nooit bezocht, en als componist was hij autodidact. Niettemin boekte hij een fenomenaal succes met zijn opus 1, een pianoconcert dat hij zelf als 22-jarige in Stockholm ten doop hield. Al snel volgden uitvoeringen buiten Zweden, waaronder een in Berlijn, met Richard Strauss als dirigent. Stenhammar was niet alleen als pianovirtuoos actief, hij dirigeerde ook. In 1907 werd hij aangesteld als chef-dirigent van het twee jaar eerder opgerichte orkest van Gothenburg. Hij bleef er tot 1922 actief, en in zijn Gothenburgse jaren componeerde hij de werken op deze cd.

De toneelmuziek bij Romeo en Julia schreef hij in 1922 voor een productie van het Lorensberg Theater in Gothenburg. De Zweedse componist Hilding Rosenberg zorgde in 1944 voor een orkestrale suite van het origineel, dat uiteraard bestemd was voor een klein ensemble. Reverenza is de naam van het oorspronkelijke tweede deel van de schitterende Serenade opus 31 voor groot orkest die Stenhammar in 1914 componeerde. Toen hij het werk in 1919 aan een revisie onderwierp verving hij dit deel en gaf het afzonderlijk uit als Reverenza. Er zijn overigens opnamen in omloop die dit deel zijn oorspronkelijke plek in de serenade teruggeven, waaronder de uit 1985 stammende registratie op het label BIS, met Neeme Järvi aan het hoofd van het orkest van Gothenburg. De beide vioolromances stammen uit 1911, en werden in Gothenburg aan het publiek voorgesteld door de bevriende violist en componist Tor Aulin. Op deze cd worden ze prachtig gespeeld door de concertmeester van de Gothenburgers, Sara Trobäck.

De symfonische cantate Sången was een opdrachtwerk ter gelegenheid van de viering van het 150-jarig bestaan van de Koninklijke Zweeds Academie voor Muziek, in 1921. Stenhammar vroeg de bevriende componist Ture Rangström om een passend libretto, en zo ontstond een ode aan de muziek met de titel Sången, een woord dat zowel zang als zingen betekent. Zoals vaker met opdrachtwerken voor officiële gelegenheden is het een werk dat schitterende momenten (het ecocatieve eerste deel en het intermezzo tussen de beide delen) paart aan plichtmatige pracht en praal (het tweede deel dat tegen het slot steeds zwaarder gaat leunem op de finale van Beethovens Fidelio). Voornoemd intermezzo heeft zich met een concertslot door kunnen zetten als Stenhammars meest populaire stukje muziek.

Het is de tachtigjarige Neeme Järvi ook deze keer gelukt om zijn reputatie als snelheidsduivel waar te maken. Vergelijking met de opname die Herbert Blomstedt in 1982 maakte leert dat het verschil maar liefst zes minuten uitmaakt, en dat komt niet door coupures of het weglaten van herhalingen. Blomstedt geeft de lyrische momenten in de partituur alle ruimte om zich te ontwikkelen in verzadigde klankwolken, getuige de magische overgang van het intermezzo naar de betoverende koorklanken die het tweede deel openen. Järvi gaat recht op zijn doel af, en dat heeft ook zijn charme. Maar we moeten deze cd niet in de laatste plaats zien als een hommage aan zowel dirigent als componist. Hier wordt een project dat decennia geleden begon met een eerste kennismaking op cd met de Serenade van Stenhammar alsnog bekroond. Niet alleen de Serenade kwam aan bod, maar ook de beide symfonieën, het eerste pianoconcert, en diverse kortere werken. Järvi heeft in de beginjaren van het cd-tijdperk baanbrekend werk verricht voor Stenhammar en talloze andere componisten, arbeid die door andere labels en dirigenten moeiteloos kon worden opgepikt. Daarvoor alleen al verdient hij op zijn tachtigste verjaardag een daverend applaus. Sången!!

index