CD-recensie
© Siebe Riedstra, december 2019
Skalkottas: Pianoconcert nr. 3 (voor piano, 10 blazers en slagwerk) Daan Vandewalle (piano), Blattwerk o.l.v. Johannes Kalitzke |
 |
Nikos Skalkottas (1904-1949) werd niet oud, en in zijn korte bestaan overheersten tegenslag, armoede en een schrijnend gebrek aan erkenning. Wat hem op de been hield was een onwaarschijnlijk sterke scheppingsdrang - in dat opzicht is hij beslist te vergelijken met Mozart en Schubert. Net als Schubert was hij een arm jochie op een dorp; vioolspelen leerde hij op zijn vijfde van zijn vader en een oom. In Athene behaalde hij zijn diploma, en dank zij een toelage kon hij zijn vleugels uitslaan en in Berlijn zijn vioolstudie voortzetten. Daar vond hij na een paar jaar zijn werkelijke roeping, en besloot hij de strijkstok in te ruilen voor de pen. Het toeval wilde dat Arnold Schönberg op dat moment compositielessen gaf aan het Conservatorium. Skalkottas werd niet alleen zijn leerling, maar ook zijn (Griekse) discipel.
In 1933 keert Skalkottas terug naar Athene. Zijn boterham verdient hij met vioolspelen achteraan in het plaatselijke orkest. Hij componeert als een bezetene, zonder dat er ook maar de geringste belangstelling voor zijn werk wordt getoond. Met de komst van Hitler valt het doek definitief. Skalkottas overleeft de Tweede Wereldoorlog, maar overlijdt in 1949 aan een verwaarloosde hernia. De Grieken zijn een componist armer en hebben er geen weet van. In de loop van de jaren vijftig zijn er vooral in Engeland pogingen ondernomen om het werk van Skalkottas onder de aandacht te brengen. Het heeft niet mogen baten. De internationale concertpodia blijven gesloten voor Nikos Skalkottas.
Waar op de concertpodia een alsmaar slinkend repertoire van grote meesterwerken tot klinken komt, vindt in de huiskamer het omgekeerde plaats. Een onstuitbare hoeveelheid muziek staat de verzamelaar ter beschikking. Muziekminnaars mogen zich verheugen in het feit dat er aan de noordkant van Europa een platenlabel actief is dat zich wel bekommert om de klinkende nalatenschap van deze godenzoon: het onvolprezen BIS. Maar liefst zeventien cd's verschenen in een machtige Skalkottas Editie, waaraan de grootst mogelijke zorg is besteed. De laatste uitgave in deze serie verscheen in 2003. Dat waren de Griekse Dansen, die net als de Hongaarse Dansen van Brahms een plekje verdienen in de dagprogramma's op Radio 4. Gelukkig blijft BIS trouw aan zijn credo: eenmaal in de catalogus, altijd in de catalogus.
Skalkottas componeerde in drie verschillende stijlen: de twaalf tonen van zijn leraar Schönberg, de vrije atonaliteit van de twintiger jaren en de aardse Griekse folklore met beide voeten in de tonaliteit. Skalkottas schreef drie pianoconcerten: de eerste twee met een standaard orkestbegeleiding, het laatste voor een ensemble van tien blazers (fluit, hobo, althobo, klarinet, fagot, contrafagot, hoorn, trompet, trombone, tuba) en slagwerk. Was het Eerste pianoconcert uit 1931 nog direct te vergelijken met Schönbergs enige Pianoconcert, in het Derde pianoconcert, vermoedelijk ontstaan in 1939, maakt Skalkottas het de luisteraar niet gemakkelijk. Om van de pianist maar te zwijgen: bij de eerste uitvoering van het werk op 7 november 1969 in Londen werden de taken verdeeld over drie pianisten - een maatregel die niet alleen werd veroorzaakt door de exorbitante hoeveelheid noten, maar ook door de forse lengte. De drie pianoconcerten werden voor BIS ingespeeld door de Australisch/Nederlandse pianist Geoffrey Douglas Madge, die uiteraard het Derde concert in zijn eentje voor zijn rekening nam, maar er wel 62 minuten voor nodig had.
Madge (1941) speelt regelmatig samen als duo met de Vlaamse pianist Daan Vandewalle (1968), die op deze cd de honneurs waarneemt. Vandewalle doceert aan het Conservatorium van Gent, waar deze productie werd gerealiseerd. Het ensemble Blattwerk is dus geen Duits gezelschap zoals de naam doet vermoeden, maar bestaat uit musici van het Conservatorium onder leiding van de Duitse componist en dirigent Johannes Kalitzke. De uitvoering werd live geregistreerd in de MIRYconcertzaal van het Conservatorium, die specifiek is ingesteld op de uitvoering van eigentijdse ensemblewerken. Het hoeft geen betoog dat dit werk de hoogste eisen stelt aan de uitvoerenden, waaraan door de betrokkenen met glans wordt voldaan. Vandewalle kennen we als een pianist die het moderne repertoire met hart en ziel is toegedaan - hij levert hier een topprestatie, en voor het Gents Conservatorium is de cd een schitterend visitekaartje. Dit is bepaald geen gemakkelijke muziek, maar het feit dat er eindelijk weer eens discografische aandacht aan Nikos Skalkottas wordt besteed is een reden tot grote dankbaarheid.