CD-recensie
© Siebe Riedstra, juli 2012
 |
Skalkottas: The Maiden and Death (balletsuite) – Pianoconcert nr. 1 – Ouverture Concertante.
Geoffrey Douglas Madge (piano), Iceland Symphony Orchestra o.l.v. Nikos Christodoulou
BIS-SACD-1484 • 71' •
Opname: 1998
Welke Griekse componisten kunt u zomaar opnoemen? Mikis Theodorakis waarschijnlijk, Iannis Xenakis misschien, maar Nikos Skalkottas? Toch is Skalkottas de belangrijkste componist die Griekenland in de eerste helft van de twintigste eeuw heeft voortgebracht. In Griekenland weten ze dat nog steeds niet, en daar zal voorlopig ook wel geen verandering in komen. Maar muziekminnende Grieken mogen zich verheugen in het feit dat er aan de noordkant van Europa een platenlabel actief is dat zich wel bekommert om de klinkende nalatenschap van deze godenzoon: het onvolprezen BIS. Maar liefst zeventien cd’s verschenen in een machtige Skalkottas Editie, waaraan de grootst mogelijke zorg is besteed. Dat de bomen ook in Zweden niet tot in de hemel groeien blijkt uit het feit dat de laatste uitgave in deze serie verscheen in 2003. Dat waren de Griekse Dansen, die net als de Hongaarse Dansen van Brahms en de Slavische Dansen van Dvorák in het dagelijkse programma ‘Muziek aan Tafel’ op Radio 4 te horen zouden moeten zijn. Gelukkig blijft BIS trouw aan zijn credo: eenmaal in de catalogus, altijd in de catalogus.
Nikos Skalkottas (1904-1949) werd niet oud, en in zijn korte bestaan overheersten tegenslag, armoede en een schrijnend gebrek aan erkenning. Wat hem op de been hield was een onwaarschijnlijk sterke scheppingsdrang – in dat opzicht is hij beslist te vergelijken met Mozart en Schubert. Net als Schubert was hij een arm jochie op een dorp; vioolspelen leerde hij op zijn vijfde van zijn vader en een oom. In Athene behaalde hij zijn diploma, en dank zij een toelage kon hij zijn vleugels uitslaan en in Berlijn zijn studie voortzetten. Daar vond hij na een paar jaar zijn werkelijke roeping, en besloot hij de strijkstok in te ruilen voor de pen. Het toeval wilde dat Arnold Schönberg op dat moment compositielessen gaf aan het Conservatorium. Skalkottas werd niet alleen zijn leerling, maar ook zijn discipel – zijn Griekse discipel.
In 1933 keert Skalkottas terug naar Athene. Zijn boterham verdient hij met vioolspelen achteraan in het plaatselijke orkest. Hij componeert als een bezetene, zonder dat er ook maar de geringste belangstelling voor zijn werk wordt getoond. Met de komst van Hitler valt het doek definitief. Skalkottas overleeft de Tweede wereldoorlog, maar overlijdt in 1949 aan een verwaarloosde hernia. De Grieken zijn een componist armer en hebben er geen weet van. In de loop van de jaren vijftig zijn er vooral in Engeland pogingen ondernomen om het werk van Skalkottas onder de aandacht te brengen. Het heeft niet mogen baten. De internationale concertpodia blijven gesloten voor Nikos Skalkottas.
Waar op de concertpodia een alsmaar slinkend repertoire van grote meesterwerken tot klinken komt, vindt in de huiskamer het omgekeerde plaats. Een onstuitbare hoeveelheid muziek staat de verzamelaar ter beschikking. Uitdagend en intimiderend tegelijk, want waar moet je in hemelsnaam beginnen? Inzake Skalkottas ga ik u niet wijsmaken dat ik die zeventien cd’s allemaal beluisterd heb. Wat belangrijk is: Skalkottas componeerde in drie verschillende stijlen: de twaalf tonen van zijn leraar Schönberg, de vrije atonaliteit van de twintiger jaren en de aardse Griekse folklore met beide voeten in de tonaliteit.
Ik pik er dus eentje uit, maar wel een waarop die drie idiomen uitstekend tot klinken komen. Het Eerste pianoconcert is direct te vergelijken met Schönbergs Pianoconcert, en hoeft zich nergens voor te schamen, integendeel. Skalkottas toont ons een speelse invulling van de twaalftoonsmethode, zonder de gefronste wenkbrauwen van Schönberg. De Ouvertüre Concertante combineert de lessen van Schönberg met de brutale fratsen van Hindemith. De Suite uit het ballet ‘The Maiden and Death’ tenslotte, laat horen dat de klanken die Skalkottas als jochie absorbeerde altijd zijn tonale bewustzijn wakker hebben gehouden. Orkesten en muzikanten uit heel Europa laten zich horen in deze grote Zweedse muzikale overzichtstentoonstelling, en in dit specifieke geval wordt het IJslands orkest gedirigeerd door een Griekse maestro. De muziekwereld bewijst al eeuwenlang dat Europa geen utopie is. Eeuwig zonde dat Nikos Skalkottas het niet meer heeft mogen meemaken.