CD-recensie

© Siebe Riedstra, februari 2021

Tot zijn vijftigste levensjaar was Richard Strauss een componist met ongekende successen. Van zijn vierentwintigste (Don Juan) tot zijn vierendertigste (Ein Heldenleben) schiep hij zijn grote orkestrale partituren, daarna was het de beurt aan de opera, van Salome (1905) tot Der Rosenkavalier (1911). Hans Reichenfeld heeft dat bondig samengevat als ‘Het averechtse rijpingsproces van Richard Strauss'. Hij schrijft daarover (Een hartstochtelijk gehoor, 1983): ‘Een rijpingsproces dat in feite een afnemen van zijn geniale inventiviteit en een toenemen van uiterlijke effecten betekent'.

Dat proces werd nog versneld door de Eerste Wereldoorlog, die niet alleen de premières van Ariadne auf Naxos en Die Frau ohne Schatten met jaren vertraagde, maar er ook voor zorgde dat opgebouwde financiële reserves verdampten. Strauss was behalve een groot componist ook een gevierd dirigent, en verdeelde zijn krachten over dirigeren in het seizoen en componeren in de zomermaanden. Hij was al ‘Opernchef' geweest in München en Berlijn, en in 1919 werd hij benoemd aan de Weense Staatsopera, met een goed salaris en een villa op kosten van de stad. Orkestwerken voor een symfonische bezetting heeft hij tot zijn overlijden niet meer gecomponeerd, maar in 1923 leverde hij een bijdrage aan een balletavond van de Weense Staatsoper: een Ballet-Soirée onder leiding van dirigent Clemens Krauss.

Wonderlijk genoeg lezen we in de toelichting bij deze cd niets over die balletavond, en uit de biografie van Norman del Mar worden we evenmin iets wijzer – hoewel Del Mar wel ingaat op het aandeel van Strauss laat hij de rest van het programma buiten beschouwing. Op het bijbehorende affiche valt te lezen dat de Soirée bestond uit vier onderdelen:

1. François Couperin. Gesellschafts- und Theatertänze im Stile Ludwig XV, bearbeitet von Richard Strauss.

2. Maurice Ravel. Ammenmärchen (Ma Mère l'Oye)

3. Jean Philippe Rameau. Die Freier der Tänzerin. Wie de stukken van Rameau ‘bearbeitet' heeft wordt niet vermeld.

4. Johann Strauss. Wiener Balltänze.

In de oorspronkelijke versie van Ariadne auf Naxos had Strauss al zijn affiniteit met de Franse barok getoond, zoals we kunnen horen in de orkestmuziek Der Bürger als Edelmann, gebaseerd op dansen van Jean-Baptiste Lully. Hier heeft Strauss zich gebogen over klavecimbelstukken van Couperin, met generieke titels als courante, carillon, allemande, etc. De omvang van het orkest is net als in de Lully bewerkingen bescheiden gehouden, met als opvallende extra's slagwerk, harp, piano, klavecimbel en celesta.

Dirigent Clemens Krauss was in 1941 opernchef in München en herinnerde zich de Couperinbewerkingen uit 1923. Hij suggereerde een balletavond met de titel Verklungene Feste: Tanzvisionen aus zwei Jahrhunderten en vroeg Strauss om zijn oude partituur aan te vullen met nieuw materiaal. Strauss schreef zes nieuwe nummers, die hij later met twee uitbreidde en publiceerde als Divertimento aus Klavierstücken van François Couperin, opus 86.

In tegenstelling tot de Lully-bewerkingen in Der Bürger als Edelmann worden de Couperin-bewerkingen zelden gespeeld en nauwelijks opgenomen. Del Mar beschouwt ze als maakwerk en heeft er weinig goeds over te zeggen. Heel kort door de bocht zou men kunnen zeggen: te weinig Couperin en niet genoeg Strauss. Daar komt bij dat de orkestraties na alle nieuwe inzichten die de afgelopen decennia gemeengoed zijn geworden nogal opgeblazen overkomen. Temeer wanneer ze vanuit een traditionele kijk worden uitgevoerd – zie de opname die Rudolf Kempe in 1973 voor EMI realiseerde.

De Japans-Duitse dirigent Jun Märkl laat met het New Zealand Symphony Orchestra horen dat een slankere kijk op deze verwaarloosde partituren beslist de moeite van het beluisteren loont. Een doorzichtiger klankbeeld, iets pittiger tempi, wat minder vibrato, het helpt allemaal mee om deze bewerkingen een nieuwe kans op overleven te geven. De opname geeft licht, lucht en lentefrisheid.

index