CD-recensie
© Siebe Riedstra, juni 2021
Oxalys – Nonetto Rota: Nonetto Eisler: Nonet nr. 2 Martinu: Nonet nr. 2 Oxalys |
Voorkant en binnenwerk van deze uitgave worden gesierd met maar liefst acht nostalgische kleurenfoto's van de Messerschmitt KR200, een iconisch autootje waarvan tussen 1955 en 1964 zesenveertigduizend werden gebouwd. Een dwergauto op drie wielen, eigenlijk meer een scooter met een cabine, waarbij KR stond voor Kabinenroller. De toelichting gaat er in het geheel niet op in, dus met de muziek op deze cd heeft het niets te maken. Maar de jaartallen van twee van de opgenomen werken leveren een plausibele verklaring: de Nonetten van Nino Rota en Bohuslav Martinu werden beide geschreven in 1959.
Het nonet in zijn klassieke samenstelling van blaaskwintet (fluit, hobo, klarinet, fagot, hoorn) en strijkkwartet met contrabas in plaats van tweede viool, is een uitvinding van de Duitse componist Louis Spohr. Hij lanceerde de term in 1813 met zijn opus 31, en gezien zijn status – hij stond werd in zijn tijd bij velen in hoger aanzien dan Beethoven – vond zijn initiatief al gauw navolging. Zowel Rota als Martinu houden het bij de door Spohr voorgeschreven bezetting, Hanns Eisler wijkt er nadrukkelijk van af.
Nino Rota (1911-1979) heeft wereldfaam verworven met een onwaarschijnlijk groot aantal (meer dan 150) filmmuzieken waarvan die voor The Godfather de glorierijke top van de ijsberg is. Daarnaast was hij zijn leven lang directeur van het conservatorium te Bari, en componeerde intussen in alle genres. Filmmuziek, opera's, concertwerken buitelen over elkaar heen, waarbij hij vrolijk leentjebuur speelt bij zichzelf, in een bonte kruisbestuiving tussen ‘ernstige' en ‘amusements' muziek. Zijn Nonetto is een mooi voorbeeld van een werk waarin we al in de eerste maten echo's horen uit de films van Federico Fellini. Rota schreef het werk in 1959, maar werkte het twee maal om voordat hij in 1977 zelf de première dirigeerde.
Het Tweede nonet van Bohuslav Martinu (1890-1959) dateert uit zijn sterfjaar, en is net als de andere werken uit zijn laatste levensjaren een meesterwerk. Het heeft tot de eenentwintigste eeuw moeten duren voordat aan dit opus de verdiende discografische aandacht werd besteed. De nummering suggereert dat er ook een eerste Nonet zou zijn, maar dat is niet verder gekomen dan een fragment van vijf minuten.
Hanns Eisler (1898-1962) sloeg op de vlucht voor de nationaalsocialisten, maar werd in de Verenigde Staten scherp in de gaten gehouden wegens zijn linkse sympathieën. In zijn Amerikaanse tijd hield hij zich intensief bezig met filmmuziek, waarover hij samen met Theodor Adorno een handboek schreef. Eisler schreef drie Nonetten, die alle zijn gebaseerd op filmpartituren. Het eerste Nonet uit 1939 is een twaalftoons variatiewerk, waarschijnlijk gebaseerd op de muziek bij The Grapes of Wrath. Het tweede is samengesteld uit de muziek voor de film The forgotten village , een Amerikaanse semi-documentaire van John Steinbeck, compleet te bekijken op YouTube. De bezetting is uiteraard toegesneden op de film en wijkt sterk af van de standaardbezetting van Spohr: drie violen, contrabas, fluit, klarinet, fagot, trompet en slagwerk. Uit de overgebleven deeltjes werd postuum een derde nonet samengesteld, Sätze für Nonett, onder redactie van Manfred Grabs .
Oxalys is een flexibel ensemble dat in 1993 ontstond op het Brussels Conservatorium – traversospeler Jan de Winne is de drijvende kracht achter het label Passacaille. Oxalys heeft een naam te verliezen op het gebied van originele programmaconcepten, en doet ook deze keer haar reputatie eer aan. Deze uiterst virtuoze partituren krijgen hier het volle pond en de opnamekwaliteit is tot in de puntjes verzorgd. Mede door de intrigerende vormgeving een uitgave die een opvallende plaats verdient.