CD-recensie

© Siebe Riedstra, juni 2019

Riccardo Chailly (1953) is teruggekeerd naar waar hij ooit begon: het Teatro alla Scala di Milano. Zijn vader, de componist Luciano Chailly (1920-2002) was er van 1968 tot 1971 intendant, maar het was Claudio Abbado die hem daar in 1978 zijn debuut bezorgde door hem te laten inspringen met Verdi's I Masnadieri. In 2015 werd Chailly zelf muzikaal leider van La Scala, en een jaar later volgde hij wijlen Claudio Abbado op als chef-dirigent van het Lucerne Festival Orchestra. Vorig jaar vierde hij zijn veertigjarige verbintenis met het label Decca, gezien de wederwaardigheden in de 'muziekindustrie' op zijn minst een opmerkelijk feit. Dat werd dan ook groots gevierd met The Symphony Edition, een box met 55 cd's.

Claudio Abbado maakte zich sterk voor eigentijdse componisten als Luigi Nono (net als hijzelf lid van de Communistische Partij), en verwierf de reputatie van een muzikale visionair. Riccardo Chailly koos een andere weg. Als chef-dirigent van het Concertgebouworkest scoorde hij voor Decca fors met een cd vol lichte deuntjes van Dmitri Sjostakovitsj: Jazz Music (1993). Voor het vervolg, The Dance Album, week Chailly uit naar het Philadelphia Orchestra (naar verluidt had het Amsterdamse orkest er geen zin in). In 1999 verscheen The Film Album, opnieuw met het KCO. Analoog aan dat succesverhaal presenteert Chailly hier de Italiaanse componist Nino Rota, de muzikale kompaan van filmmaker Federico Fellini, maar uiteindelijk wereldberoemd geworden met zijn score voor The Godfather. Chailly leerde Rota vroeg in zijn carrière kennen door een uitvoering van een pianoconcert, dat de componist schreef voor Arturo Benedetti Michelangeli, maar door gebrek aan belangstelling van de kant van de pianist uiteindelijk zelf aan het publiek voorstelde, gedirigeerd door de bloedjonge Chailly. Chailly herinnert zich in een interview Rota als een gentleman zonder 'bullshitismo'. Dat is de spijker op zijn kop.

In Milaan hebben de musici van het orkest van de Scala een bestaan buiten de orkestbak veroverd door zich te hergroeperen als de Filarmonica dalla Scala, een constructie die is afgekeken van het orkest van de Weense Staatsopera en de daaruit geformeerde Wiener Philharmoniker. Overigens gaat het in Wenen wel wat grootschaliger, daar zijn in feite twee orkesten aan het werk. Het ene speelt in de orkestbak van de opera, terwijl het andere in de Musikverein optreedt of op toernee is.

Nino Rota werd geboren in 1911 in Milaan in een beschermde muzikale omgeving; zijn moeder was concertpianiste, zijn opa was componist. Rota was een componerend wonderkind: op zijn twaalfde werd een oratorium van zijn hand met succes uitgevoerd. Hij studeerde bij Pizzetti en Casella, en op advies van Toscanini in de Verenigde Staten aan het Curtis Institute in Philadelphia. Daar was hij leerling van Rosario Scalera in compositie, samen met Samuel Barber en Gian-Carlo Menotti; zijn leraar in orkestdirectie was Fritz Reiner. Rota zoog de muziek van de nieuwe wereld op als een spons en keerde terug naar Italië, vol met indrukken van Gershwin, Copland, jazz en blues. Rota was een muzikale kameleon; zijn vocabulaire heeft niets gemeen met de vooruitstrevende internationale voorhoede. Integendeel, zijn symfonieën zijn geworteld in de Centraal-Europese traditie van Brahms en Dvorák. Na de Tweede Wereldoorlog zag Rota zich geconfronteerd met het nieuwe post-Weberniaanse denken, waarin voor zijn anachronistisch geoordeelde scheppingen geen serieuze rol was weggelegd. Zijn succes als huiscomponist voor de grote filmmaker Federico Fellini verzwakte zijn positie als componist voor de concertzaal, maar daar had het grote publiek geen last van: La strada, La dolce vita, 8½, Prova d'orchestra, vestigden zijn reputatie voorgoed. Filmmaker en componist begrepen elkaar. Fellini's beelden zijn ondenkbaar zonder Rota's muziek - en omgekeerd. Rota schreef intussen onverdroten door, filmmuziek, opera's, concertwerken buitelden over elkaar heen, waarbij hij vrolijk leentjebuur speelde bij zichzelf, in een bonte kruisbestuiving tussen ernstige- en amusementsmuziek; de uitdrukking crossover bestond nog niet.

Als zoon van een operacomponist heeft Riccardo Chailly de flair voor het theatrale met de paplepel ingegoten gekregen. Met een schitterend orkest dat in de orkestbak is grootgeworden heeft hij het ideale instrument in handen en het resultaat is dan ook zonder meer van grote klasse. De opnametechniek past zich naadloos aan bij de wisseling in stijlen, van een jazzpizzicato in de contrabas tot de smeltende strijkersklanken in Casanova. Bijna niet te geloven dat tachtig minuten muziek op die ene junidag in Milaan werden opgenomen.

index