CD-recensie
© Siebe Riedstra, november 2011
 |
Röntgen: Pianoconcert nr. 2 in D, op. 18 – nr. 4 in F
Matthias Kirschnereit (piano),
NDR Radiophilharmonie Hannover o.l.v. David Porcelijn
CPO 777 398 • 59' •
 |
|
| Julius Röntgen (1855-1932) | |
In 2005 werd de honderdvijftigste sterfdag van Julius Röntgen gevierd. Dat markeerde vrij onverwacht het begin van een discografische wedergeboorte van deze uiterst productieve componist. Een halve eeuw eerder had niemand een stuiver over voor de man die in de voorbije eeuw zo’n belangrijke rol speelde in het Nederlandse muziekleven.
Röntgens vader Engelbert werd geboren in Deventer, maar maakte carrière als concertmeester van het Gewandhausorchester in Leipzig. Daar werd Julius in 1855 geboren. Zijn moeder was pianiste en gaf hem zijn eerste pianolessen. Hij begon al vroeg met componeren en zijn eerste cellosonate, opus 3, verscheen in 1872 bij de bekende Leipziger uitgever Breitkopf & Härtel. In 1878 vertrok Röntgen naar Amsterdam, waar hij aangesteld was als hoofdleraar piano bij de Muziekschool van de Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst. Het was de tijd waarin de totstandkoming van het Concertgebouw zich voltrok, en daarmee de noodzaak van een professionele muziekopleiding. Componist Daniël de Lange nam daartoe het initiatief, bijgestaan door Röntgen, de violist Frans Coenen en de tenor Johannes Messchaert. In 1884 opende het Amsterdams Conservatorium zijn deuren, en Röntgen was er van 1913 tot 1924 directeur.
Behalve zijn administratieve en educatieve werkzaamheden had Röntgen een bloeiende carrière als pianist. Hij trad op in allerlei kamermuziekcombinaties en vormde met Johannes Messchaert een duo dat internationale bekendheid genoot om zijn liederavonden. Ook met de violist Carl Flesch (die een tijdlang in Amsterdam woonde) trad hij regelmatig op, evenals met de piepjonge Pablo Casals. Röntgen was een bijzonder innemend mens en mocht zich verheugen in vriendschappen met beroemde tijdgenoten. Bij Edvard Grieg was hij veel te gast en voor Casals schreef hij menige sonate en een celloconcert. Zelfs de ‘bärbeissige’ Brahms kon zich niet aan zijn charmes onttrekken.
In 1924 trok Röntgen zich terug uit het Amsterdamse muziekleven, om zich in zijn Huize Gaudeamus in Bilthoven volledig te wijden aan het componeren, en het resultaat loog er niet om: ruim tweehonderd werken ontsproten in de herfst van zijn leven nog aan zijn pen. Dat deel van zijn oeuvre is misschien wel het interessantst, omdat Röntgen blijk geeft van interesse in de muziek van zijn eigen tijd. Een nieuwe kijk, want deze componist wortelde vanaf het begin in de negentiende eeuw, met als ankerpunten zijn vrienden Johannes Brahms en Edvard Grieg.
Dat brengt ons bij deze cd, met daarop twee pianoconcerten. Het Pianoconcert op. 18 ontstond in 1879, het jaar dat Brahms volop met zijn Tweede pianoconcert bezig was. De opening van dit concert mag je best aanmerken als het begin van het Derde pianoconcert van Brahms, en dat is dan bedoeld als een groot compliment. Zoals zo vaak bij Röntgen wordt een veelbelovend idee gevolgd door minder opwindende episodes, waardoor het werk een totaalbeeld achterlaat van frustrerende wisselvalligheid, want de memorabele momenten beklijven zeker. Hetzelfde geldt voor het Pianoconcert in F uit 1906. Brahms was inmiddels overleden, en in dit werk waart de geest van Johann Sebastian Bach, maar dan door de bril van Mendelssohn en Saint-Saëns, met name diens hommage aan Johann Sebastian, het Tweede Pianoconcert.
Matthias Kirschnereit is de gedroomde pianist voor dit repertoire, en hij wordt uitstekend gesecondeerd door het Radio Philharmonisch Orkest van Hannover onder leiding van de Nederlandse dirigent David Porcelijn. Porcelijn mag zich scharen in de rij van Nederlanders die het in het buitenland prima doen, maar autochtone belangstelling moeten ontberen. Niets bijzonders, het Vierde pianoconcert van Röntgen heeft na één uitvoering in 1907 meer dan honderd jaar moeten wachten op deze plaatpremière.
In 1997 bestond Donemus vijftig jaar, en dat werd gevierd met een aardig project. De nationale orkesten die ons land toen kende speelden ieder een cd in, gewijd aan een specifieke componist of een genre. Pianist Folke Nauta en dirigent Jurjen Hempel togen naar Enschede om daar met het Orkest van het Oosten drie pianoconcerten van Röntgen op te nemen. U raadt het al, een van de drie was het Concert op. 18. De andere beide dateren uit 1929 en 1930, maar zijn duidelijk bedoeld om als ‘double bill’ uitgevoerd te worden. Dankzij een ondoordachte fusie verdween de cd-catalogus van Donemus al snel uit de schappen, en de betreffende cd’s zijn tot op heden niet opnieuw uitgebracht. Doodzonde.
Muziekliefhebbers die de pianoconcerten van Camille Saint-Saëns en Anton Rubinstein een warm hart toedragen, kunnen zich hier uitleven. Vreemd dat Hyperion met zijn prachtige serie ‘The Romantic Piano Concerto’ deze naïeve romanticus nog niet heeft ontdekt. We blijven hopen tot alle zeven pianoconcerten van Julius Röntgen zijn opgenomen.