CD-recensie

© Siebe Riedstra, september 2014

August Gottfried Ritter (1811-1885) houdt zich op orgelrecitals met enige moeite staande, vooral geholpen door de Derde orgelsonate. De complete orgelsonates (vier stuks) passen samen op één cd, en zijn sporadisch verschenen op kleine labels. Hier en daar kom je wel eens een losse sonate tegen, zoals verderop vermeld, maar met deze uitgave van de complete orgelwerken heeft Brilliant Classics een mooie primeur in handen.

Ritter staat midden in de negentiende-eeuwse orgeltraditie, en past precies tussen Mendelssohn en Liszt. Hij ontving zijn lessen bij een leerling van Johann Sebastian Bach, maar correspondeerde ook met Franz Liszt. Ritter werkte niet alleen als organist, hij was ook onderwijzer en leraar op scholen in de steden waar hij werkzaam was: Merseburg en Magdeburg. Daarnaast was hij adviseur bij nieuw te bouwen orgels, en schreef hij een standaardwerk over de geschiedenis van de Duitse orgelmuziek. Als componist heeft hij een bescheiden oeuvre nagelaten: deze orgelwerken, wat pianowerken en liederen. Op deze cd zijn alle belangrijke orgelwerken samengebracht, didactisch materiaal dat onderdeel is van een lesmethode werd buiten beschouwing gelaten.

De vier orgelsonates vormen uiteraard het belangrijkste onderdeel van deze uitgave, ze zijn samengebracht op de eerste cd. De tweede schijf is minstens zo belangrijk, want hier vinden we al het overige materiaal dat in sommige gevallen zelfs nog niet eerder te horen was. Wat opvalt in deze verzameling losse werken is de totale overgave aan de muzikale taal van Johann Sebastian Bach. Ritter vond Bachs fuga's 'niet meer van deze tijd', en gaf de voorkeur aan die van Handel. Maar luisterend naar zijn koraalvoorspelen is het volslagen helder waar de liefde van Ritter inzake Bach naar uitging.

Massimo Gabba bespeelt een gloednieuw orgel van de Italiaanse bouwer Piero Sandri. Een instrument dat alles in huis heeft voor deze werken, maar dat zich niet onderscheidt door een karakteristiek geluid. In een korte vergelijking beleefde ik meer plezier aan de Eerste sonate, zoals die gespeeld wordt door Janno den Engelsman op het Ibach orgel in Bergen op Zoom - ik heb hem hier besproken. Reitze Smits nam de Vierde sonate op in Zaltbommel (STH 1401872). Het tweede deel van dat werk is een reeks variaties op 'Wien Neerlands bloed door d'aadren vloeit, van vreemde smetten vrij' - een hymne die meer dan een halve eeuw dienst deed als Nederlands volkslied, en een schepping is van de Duitse Amsterdammer Johan Willem Wilms. De belangrijkste concurrent inzake de complete orgelsonates is de Finse organist Markku Hietaharju op het label Alba (ABCD 116). Hij heeft het Walcker orgel van de Dom te Riga tot zijn beschikking, een opname die dateert uit 1996, na de restauratie door Flentrop in 1983. Walcker bouwde dit instrument in 1884, een jaar voor de dood van Ritter, en Hietaharju maakt dankbaar gebruik van alle extra's die dit instrument in huis heeft. Je mag je afvragen of de conservatieve Ritter daar blij mee zou zijn geweest.

Massimo Gabba houdt zich aan het origineel en levert een unieke documentatie van een componist die een belangrijke rol speelde in het orgellandschap van de negentiende eeuw, en en passant een paar schitterende stukken naliet. Hij heeft alles in huis voor deze virtuoze partituren, en zijn instrument kent geen beperkingen. De opname laat alle details goed door en heeft toch voldoende 'kerkgalm'. Een uniek document.

index