CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, oktober 2019

Richard Rijnvos - Riflessi

Rijnvos: Riflesso sul tasto (voor 3 spelers) - Riflesso sull'arco (voor basklarinet, trombone, cello, piano) - Riflesso sullo spazio (voor 7 spelers)

Ives Ensemble
Nimbus Alliance NI 6383 • 74' •
Opname: januari 2019, Orgelpark, Amsterdam

   

'Er zijn componisten die willen dat de boodschap die zij hun muziek meegeven precies zo overkomt, en je hebt componisten die de luisteraars vrijlaten zodat ze zelf ontdekkingen kunnen doen. Ik behoor tot die laatste groep. Ik wil de mensen geen emotie voorkauwen.'
Richard Rijnvos, Interview met Erik Voermans, 1998

Bovenstaande uitspraak mag dan dateren uit 1998, ze is na twintig jaar nog steeds onverkort van toepassing. Richard Rijnvos (1964, Tilburg) heeft vanaf het begin van zijn componistenbestaan zijn uiterste best gedaan om te componeren zonder emotionele bagage. Dat wordt duidelijk in een andere uitspraak: 'De klassieke idee van een componist is dat hij de muziek in zijn hoofd heeft en die op papier zet. Ik heb helemaal niks in mijn hoofd en toch wil ik componeren. Ik ben geïnteresseerd in de muziek die ontstaat als je bepaalde condities bij elkaar brengt en kijkt wat er vervolgens gebeurt.' Het aardige is dat Rijnvos wel zijn uiterste best doet om de luisteraar uit te leggen hoe hij zijn noten op papier krijgt. De toelichting bij deze cd levert tabellen, een grafiek en een omstandig overzicht van de werkwijze. Kennelijk wordt van de luisteraar verwacht dat hij zijn best doet.

Richard Rijnvos pakt de zaken graag groot aan en werkt net als de barokke meesters in bundels. Wat bij Vivaldi La Stravaganza heet wordt bij Rijnvos Uptown | Downtown - bundels waarvan de onderdelen hun eigen zelfstandigheid hebben, maar toch een onderlinge samenhang vertonen. Andere cycli zijn Block Beuys (1995-2000), La serenissima (2001-20__), Grand Atlas (2011-20__) en Riflessi (2007-20__).

De Italiaanse term riflesso heeft meerdere betekenissen: niet alleen reflectie (weerschijn, glans), maar ook beschouwing, overdenking. In deze cyclus neemt Rijnvos voor ieder onderdeel een werk van een andere componist als uitgangspunt. Nu zou je veronderstellen dat hij zich vervolgens laat inspireren door de compositorische eigenheden van het voorbeeld, maar dat is niet het geval - integendeel. De enige vaste parameter die hij overneemt is de instrumentatie. De voorbeelden lijken volkomen willekeurig gekozen: achtereenvolgens Stockhausen, Sibelius, Serocki en Schönberg (vier componisten met een S, we zijn benieuwd naar de volgende). Van Sibelius koos Rijnvos de beroemde Zwaan van Tuonela met zijn melancholieke solo voor Engelse hoorn, en gaf het de titel Riflesso sull'aqua - in 2007 en 2010 (revisie) uitgevoerd in de ZaterdagMatinee.

Op deze cd staan de overige drie voltooide delen. Riflesso sul tasto (2007) spiegelt Refrain uit 1959 van Karlheinz Stockhausen voor piano, celesta en vibrafoon/glockenspiel. Riflesso sull'arco (2016) neemt als uitgangspunt Swinging Music uit 1970 van Kazimierz Serocki, voor basklarinet, trombone, cello en piano. Arnold Schönberg inspireerde Riflesso sullo spazio (2019) met zijn Suite opus 29 voor es-klarinet, A-klarinet, basklarinet, viool, altviool, cello en piano.

Zoals reeds opgemerkt vinden we in de muziek van Rijnvos niets terug van de taal van zijn voorbeelden. Wel worden we ogenblikkelijk herinnerd aan de eerder uitspraak van Rijnvos: 'ik wil mensen geen emotie voorkauwen'. De componisten die we hier in de geest voorbij zien zweven zijn de toondichters die Rijnvos altijd als lichtend voorbeeld hebben gediend: Erik Satie, John Cage en Morton Feldman. Vooral de laatste heeft zijn stempel gedrukt op Riflesso sullo spazio, met zijn eindeloos herhaalde akkoorden waarin steeds een minieme verandering plaatsvindt. Wat daar zeer opvalt is het ontbreken van enige dynamische variatie, een eigenschap die ook valt waar te nemen in Antarctica uit de Grand Atlas Cyclus.

Richard Rijnvos doceert compositie aan de Universiteit van Durham, en deze opname is tot stand gekomen door financiële ondersteuning van het Research Impact Fund van het Music Department van die universiteit. De opname is een samenwerking tussen de Richard Thomas Foundation met het daaraan verbonden label RTF en het label Nimbus dat met zijn subdivisie Alliance een bijdrage aan het eigentijdse componeren wil leveren. Verschillende uitvoeringen van met name Riflesso sullo spazio staan gepland, zowel in Nederland als in Engeland, met uiteraard het Ives Ensemble op het podium.

De opname onder supervisie van de componist werd gemaakt in het Orgelpark, dat steeds meer in beeld komt als een veilige haven voor eigentijdse muziek (in die zin lijkt het een beetje de rol over te nemen van de voormalige IJsbreker). Het Ives Ensemble met als drijvende kracht en artistieke rots in de branding pianist John Snijders levert een topprestatie zoals we dat bijna te gewoon zijn gaan vinden. Hier dan de namen van deze toegewijde en zelfverloochenende dienaren van de eigentijdse muziek:

Lars Wouters van den Oudenweijer (Es-klarinet), Hans Petra (A-klarinet), Erik van Deuren (basklarinet), Arnold Marinissen (vibrafoon), Jan Bastiani (trombone), John Snijders (piano), Josje ter Haar (viool), Heleen Hulst (altviool), Job ter Haar (cello).


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links