CD-recensie
© Siebe Riedstra, juli 2023
Armenian Cello Concertos – Past Meets Present Katsjatoerjan: Celloconcert in e Alexander Chaussian (cello), Armenian National Philharmonic Orchestra o.l.v. Eduard Topchian |
Op de website van het label BIS wordt deze uitgave geafficheerd onder het motto Armenian Cello Concertos, Past Meets Present. De toelichting gaat er niet op in, maar de bedoeling is helder. Celloconcerten van de Armeniërs Katsjatoerjan en Babadjanian uit respectievelijk 1946 en 1962 worden afgezet tegen een werk van Michel Petrossian, een Armenier die sinds zijn studie aan het Parijse Conservatoire in Frankrijk is blijven wonen.
Om met de laatste te beginnen, Petrossian werd in 1973 geboren in de Armeense hoofdstad Jerevan, studeerde daar cello en gitaar en vervolgens compositie in Parijs. In 2012 won hij de eerste prijs voor compositie bij de Koningin Elisabethwedstrijd met zijn pianoconcert The Wake of Ea. Dat concert werd een jaar later het verplichte werk voor de pianolaureaten, Boris Giltburg won er de eerste prijs mee.
Petrossian schreef zelf de toelichting bij zijn tweedelige Celloconcert, dat als toevoeging 8.4 heeft meegekregen. Dat is een verwijzing naar het Bijbelboek Genesis, met de tekst: ‘op de zeventiende dag van de zevende maand liep de ark vast op het Araratgebergte', de geschiedenis van de ark van Noach. Het Araratgebergte ligt in Armenie, de cijfers 8 en 4 verwijzen naar de lengte van de beide delen van het concert en de twee hoogste bergtoppen van het gebergte, waarvan de een tweemaal zo hoog is als de ander. De lengte van het concert en de tweedeligheid geven aan dat we hier eerder met een rapsodie dan met een volwassen concert te maken hebben, een idee dat nog eens versterkt wordt door het improvisatorische karakter van het stuk en de duidelijk naar de Armeense volksmuziek verwijzende thematiek.
Al net zo rapsodisch is het Celloconcert van Arno Babadjanian. Hoewel het in de tracklist drie delen toegewezen heeft gekregen is het in werkelijkheid een tweedelig werk met een beschouwend eerste deel en een virtuoos tweede deel. Babadjanian (ook gespeld als Babajanian, Babadzhanian etc.) is samen met Katsjatoerjan de meest geliefde componist in zijn geboorteland. Hij werd geboren in 1921 in Jerevan, studeerde daar vanaf zijn zevende piano aan het Komitas Staatsconservatorium, en compositie in Moskou bij Vissarion Shebalin. Babadjanian verwierf vooral faam als pianovirtuoos en componist van populaire liederen. In zijn vroege werken maakt hij gebruik van de traditionele muziek van Armenie, halverwege de jaren vijftig (na de dood van Stalin…) vinden we in zijn werk invloeden van Bartók en Schönberg. Net als Katsjatoerjan schreef Badabjanian drie soloconcerten, voor piano (1944), viool (1949) en cello (1962). Zijn pianotrio (1952) en een Vioolsonate (1959) zijn hier al eerder besproken, dit is momenteel (voor zover ik dat kan overzien) de enige opname van het celloconcert. Hij schreef het voor Mstislav Rostropovitsj, die ook de solopartij redigeerde en in 1962 de eerste uitvoering verzorgde.
De cd opent met het Celloconcert van Aram Katsjatoerjan, opgedragen en in 1946 in première gebracht door Sviatoslav Knushevitsky. Katsjatoerjan boekte zijn grootste successen met soloconcerten en balletpartituren. De avondvullende balletten Gajaneh en Spartacus trekken alleen in Rusland volle zalen, maar op concertpodia over de hele wereld klinken de Sabeldans en het 'Adagio uit Onedin Line'. Het Pianoconcert uit 1936, het Vioolconcert uit 1940 en het Celloconcert bezorgden Katsjatoerjan ogenblikkelijk internationale roem. Vooral in het Amerika van voor de Koude Oorlog waren ze uiterst geliefd, vergelijkbaar met de Vijfde en de Zevende symfonie van Sjostakovitsj. Katsjatoerjan is een componist voor wie ritme en melodie, geïnspireerd door de Armeense volksmuziek, een hoofdrol spelen. Het socialistisch realisme werd hem met de paplepel ingegoten, en hij heeft er zich zijn leven lang niet van gedistantieerd.
Het Armenian National Philharmonic Orchestra mag zich beroepen op een uitstekende internationale reputatie. Het wordt hier gedirigeerd door Eduard Topchian, sinds 2000 chef-dirigent, die samen met cellist Alexander Chaushian verantwoordelijk is voor het Internationaal Muziekfestival van Jerevan. Chaushian zorgt voor een perfecte en doorleefde uitvoering van deze virtuoze concertwerken. Zoals altijd levert BIS een voortreffelijke opnamekwaliteit (ook in super audio).
De toegevoegde waarde van deze uitgave laat zich moeilijk in woorden vatten. Luister daarom naar het schitterende celloconcert van Arno Babadjanian. Hij verdient het.