CD-recensie
© Siebe Riedstra, juli 2016
Mozart: Strijkkwartet nr. 14 in G, KV 378 (Lente) - Strijkkwartet nr. 17 in Bes, KV 458 (Jacht) Hagen Quartett (Lukas Hagen en Rainer Schmidt viool; Veronika Hagen, altviool; Myrios Classics MYR017 • 59' • (sacd) Opname: december 2014, Sendesaal Bremen |  |
Het Hagen Quartett bevindt zich al decennia in de voorhoede van de strijd om nieuwe inzichten in de uitvoeringspraktijk. Al vroeg in hun carrière zochten ze advies bij Nikolaus Harnoncourt. In de bespreking van de vorige cd op het label Myrios, met kwartetten van Beethoven, ben ik uitvoerig op geschiedenis en ontwikkeling van het ensemble ingegaan.
Daaruit bleek al dat stilstand voor de Hagens achteruitgang betekent, en dus hoeft het niemand te verbazen dat na een vernieuwde Beethoven nu de beurt is aan Mozart. Ook van diens kwartetten maakten de Hagens tussen 1988 en 1990 een schitterende opname voor het label DG.
In het seizoen 2012/3 besteedden de Hagens al hun energie aan Beethoven, met een wereldwijde toernee en integrale uitvoeringen. Het seizoen 2015/6 was op dezelfde wijze gewijd aan Mozart. De eerste weerslag van deze hernieuwde aandacht vinden we op deze cd, die een lichte schokgolf zou kunnen veroorzaken.
In de uitvoeringspraktijk van gevestigde strijkkwartetten leek de tijd in het midden van de vorige eeuw stil te staan. Iedereen speelde exact wat er op papier stond, iedereen speelde met een onverbiddelijk legato alle frases zo lang mogelijk uit, dynamisch verkeer beperkte zich uitsluitend tot de aanwijzingen van de componist en vibrato was verplicht van de eerste tot de laatste noot. Natuurlijk is dat een overdreven voorstelling van zaken, maar ze raakt de essentie wel. Muzikanten als Nikolaus Harnoncourt en Frans Brüggen - let wel, allebei waren ze virtuozen op hun instrument - zagen dat anders. Zo ontstond er een nieuwe manier van spelen, met kortere frases, dynamiek waarin meegedacht wordt met het verloop van de melodiek, een herbezinning op tempi, het loslaten van de verplichte identieke tempi binnen Menuet en Trio, en last but not least een andere omgang met het vibrato. In de loop van enige decennia vond er een verderschreidende finetuning plaats die niet anders kon dan leiden tot steeds weer nieuwe inzichten.
Kennelijk vindt Clemens Hagen, primarius van het Hagen Quartett, dat zo'n moment weer is aangebroken. De nieuwe inzichten die hij hier laat horen zaten er al een tijd aan te komen, en waren vooral waar te nemen in het spel van klavierspelers. Een goed voorbeeld levert Kristian Bezuidenhout in zijn opnamen van de pianowerken van Mozart voor het label Harmonia Mundi. Hij laat daar zijn ideeën horen over wat ik voor het gemak 'het nieuwe rubato' noem. Voor de oningewijde lezer: de term rubato is afgeleid van het Italiaanse woord voor stelen, en staat voor het verlengen van een noot ten koste van de volgende. De ritmische puls wordt zo niet aangetast, want dat doe je door middel van versnellen (accelerando) of verlangzamen (ritenuto). Kort door de bocht zou je kunnen stellen dat rubato 'binnen de maat' plaatsvindt. In het 'nieuwe rubato' wordt die vrije omgang met het tempo uitgebreid tot over de maatstreep, en ontstaat een vermenging met accelerando en ritenuto. Dat is op zichzelf niets nieuws, pianisten uit de oude school als Cortot grossierden erin, maar lange tijd vond men het not done.
Als het u nu al duizelt is het wellicht verstandig om even te luisteren naar de openingsmaten van het Strijkkwartet in G, K.387. Daar hoort u een perfecte illustratie van het hierboven beschrevene. In de allereerste plaats hoort men hier kwartetspel van de allerhoogste orde, daarover kan geen misverstand zijn. Intonatie is griezelig perfect, vibrato wordt met de meest verfijnde smaak toegepast en de tempi zijn volkomen natuurlijk. De ritmische voortgang wordt echter regelmatig onderbroken door even de pas in houden, te versnellen of te verlangzamen - allemaal zaken die nu juist niet in de partituur staan. Maar ja, Gustav Mahler zei het al: 'Das Beste in der Musik steht nicht in den Noten'. Hoe dan ook, niet iedereen zal op het 'nieuwe rubato' op dezelfde manier reageren. Ik heb mijn uiterste best gedaan, maar krijg al in de eerste maat last van kleine zenuwtrekjes. Dat laat onverlet dat het Hagen Quartett ook met deze cd bewijst dat ze zich nog steeds in de voorhoede van de zoektocht naar nieuwe inzichten bevinden, dus: vooral zelf luisteren.
Klik hier voor drie Beethovenkwartetten door het Hagen Quartett.