CD-recensie

© Siebe Riedstra, oktober 2012

In 1846 reisde een uitgeputte Felix Mendelssohn van Birmingham terug naar huis in Leipzig. Een jaar later stierf hij, achtendertig jaar oud. Mozart was vijfendertig toen hij overleed, Schubert slechts eenendertig. Mendelssohn was dus maar een fractie ouder, maar toch zullen velen hem niet automatisch tot de drie jongstgestorven grote componisten rekenen. Dat heeft waarschijnlijk alles te maken met het feit dat hij de geschiedenis is ingegaan als de derde grote componist van imposante oratoria, na Johann Sebastian Bach en Georg Friedrich Handel. Talloze oratoriumverenigingen over de gehele wereld hebben meer dan honderd jaar de gewijde triptiek Mattheuspassion, Messiah en Elias jaar op jaar uitgevoerd. En die karavaan mag zo langzamerhand wat langzamer bewegen, stilstaan doet ze nog steeds niet.

Felix Mendelssohn Bartholdy was een klein en tenger gebouwd mannetje met een onstuitbare werkdrift. Hij was niet alleen een begenadigd pianist en organist, hij speelde ook viool. Componeren, tekenen en schilderen deed hij vanaf zijn prilste jeugd. Hij bedreef even enthousiast athletiek en reed graag paard. Op zijn zeventiende was hij een beroemd componist, en door zijn afkomst een rijk man. Hard werken was helemaal niet noodzakelijk, en toch heeft hij zich letterlijk doodgewerkt. De lijst met functies en aangegane verplichtingen, gecombineerd met de hoeveelheid composities is duizelingwekkend. Daarbij is Mendelssohn ook nog eens verantwoordelijk voor de wederopstanding van de Mattheuspassion en de oratoria van Handel. In Leipzig was hij muziekdirecteur van het Gewandhausorchester, en hoewel in die tijd de directeur het instuderen overliet aan de concertmeester, was hij verantwoordelijk voor het programmeren van recente meesterwerken van Beethoven, en de eerste uitvoering van Schuberts Grote Symfonie in C.

Geïnspireerd door Bach en Handel wilde Mendelssohn de traditie van grote oratoria voortzetten in de negentiende eeuw. In 1836 schreef hij zijn eersteling, Paulus, het verhaal van een profeet die bekeerd wordt. De analogie aan Mendelssohns eigen religieuze verleden – joods geboren en bekeerd tot het christendom – is evident. Tien jaar later komt een tweede profeet aan de beurt, Elias, in een werk dat simultaan in het Duits en het Engels wordt gecomponeerd. Als Elijah komt het voor het eerst tot klinken in Birmingham. Het succes is overweldigend en het publiek staat urenlang in de rij voor een kaartje. Birmingham mag dan geen Londen zijn, kosten noch moeite worden gespaard, en twee treinen vol extra musici rijden van Londen naar Birmingham om de uitvoering luister bij te zetten. Vierhonderd uitvoerenden spelen en zingen voor tweeduizend toehoorders.

Dirigent Paul McCreesh heeft faam verworven met repertoire uit de renaissance en de barok. Reconstructies van grote religieuze spectakels van zijn hand hebben alom aandacht getrokken en prijzen binnengehaald. Zijn werkzaamheden als koordirigent brachten hem naar het Poolse Wroclaw, waar sinds 1966 het festival Wroclaw Cantans plaatsvindt. In Engeland heeft hij met veel enthousiasme het Gabrieli Young Singers Scheme opgezet, voor zingende tieners. Samen met zijn Gabrieli Consort ploos hij de mogelijke instrumentale bezetting van Mendelssohns première uit. Het resultaat is een zo getrouw mogelijke reconstructie van die gedenkwaardisge première in Birmingham.

Die reconstructie vond in 2011 plaats in het kader van de BBC Proms, en aansluitend werd deze opname gerealiseerd, in het Watford Colisseum. Nu was een van de attracties in Birmingham in 1846 het nieuwe orgel van de Town Hall, met een heuse 32 voet in het front (dat zijn pijpen van tien meter). Dus toog het opnameteam een halfjaartje later met organist William Whitehead naar de Town Hall in Birmingham om de orgelpartij op te nemen en in te dubbelen. Een aardig voorbeeld van historische accuratesse gecombineerd met de nieuwste technologie.

Alles bij elkaar opgeteld is dit een prachtige uitgave. Om te beginnen: een lust voor het oog, geen plastic doosje, maar een gebonden boekje op (bijna) cd-formaat, met vele (ongenummerde) pagina’s tekst, uitleg en foto’s. Waarom zulke boekjes altijd één centimeter groter moeten zijn dan een gewone cd begrijp ik niet; in een op maat gemaakte kast veroorzaakt dat frustratie. Het muzikale resultaat is in alle opzichten indrukwekkend. Het enorme koor klinkt overtuigend, en zeker niet als een amateurkoor. Het orkest wordt aangepast aan massale en intieme momenten. Het orgel is imposant in de mix meegenomen en de solisten zijn stuk voor stuk tegen hun taak opgewasen. Simon Keenlyside spant de kroon met een indrukwekkende Elijah.

index