CD-recensie
© Siebe Riedstra, november 2023
Travellers – Jacob Olie Trio Babadjanian: Pianotrio in fis Martin: Trio sur des mélodies populaires irlandaises Dvorák: Pianotrio nr. 4 in e, op. 90 (Dumky) Jacob Olie Trio: Diet Tilanus (viool), Jurrian van der Zanden (cello), Jacobus den Herder (piano) |
In november 2023 presenteerde het Jacob Olie Trio deze debuut-cd in Splendor te Amsterdam. Het trio is op een curieuze manier verbonden aan de naam van de bekende Amsterdamse fotograaf Jacob Olie (1834-1905). Violiste Diet Tilanus woonde in diens voormalige geboortehuis, en net als Olie voelt het trio zich sterk verbonden met de stad Amsterdam. Het trio werd opgericht in 2016, en heeft dus ruim de tijd genomen om zich discografisch te presenteren. Onder de titel Travellers brengen ze drie pianotrio's uit verschillende windstreken, die in naamgeving en idioom sterk verbonden zijn met een specifieke geografische locatie: Armenië, Ierland en Tsjechië.
Het programma start met een pianotrio van de Armeense componist Arno Babadjanian (ook gespeld als Babajanian, Babadzhanian etc.), samen met Katsjatoerjan de meest geliefde componist van zijn geboorteland. Hij werd geboren in 1921 in Jerevan, studeerde daar vanaf zijn zevende piano aan het Komitas Staatsconservatorium, en compositie in Moskou bij Vissarion Shebalin. Babadjanian verwierf vooral faam als pianovirtuoos en componist van populaire liederen. In zijn vroege werken maakt hij gebruik van de traditionele muziek van Armenie, halverwege de jaren vijftig (na de dood van Stalin…) vinden we in zijn werk invloeden van Bartók en Schönberg. Afgaande op de discografische beschikbaarheid is zijn pianotrio uit 1952 met meer dan vijftien opnamen zijn meest gespeelde werk. Het werd opgedragen aan een trio dat bestond uit violist David Oistrakh, cellist Svjatoslav Knoesjvitski en pianist Lev Oborin. Die laatste werd bij de wereldpremière vervangen door de componist, zelf een uitnemend pianovirtuoos. Het is een onmiddellijk aansprekende partituur die de volbloed romantiek van Rachmaninov combineert met de karakteristieken van de Armeense folklore. Babadjanian overleed in 1983 in zijn woonplaats Jerevan.
Frank Martin, geboren in 1890 in Zwitserland en vanaf 1946 woonachtig in Nederland is vertegenwoordigd met een vroeg werk. Hij kreeg in 1935 de opdracht tot het schrijven van een pianotrio, met heel gericht het verzoek om daarin thema's uit de Ierse volksmuziek te verwerken. Toen hij het klaar had was de opdrachtgever niet tevreden. Martin hield zich weliswaar trouw aan de oorspronkelijke melodieën, maar voegde er zijn eigen ritmische vondsten aan toe, die hier en daar een jazzy ondertoon hebben. Martin componeerde weinig kamermuziek, en dit trio behoort samen met het pianokwintet uit 1919 tot de veel te weinig gespeelde uitzonderingen.
Dumky is het meervoud van Dumka, dat op zijn beurt weer het verkleinwoord is van het Oekraïense woord Duma. Het is een genre uit de Oekraïense volksmuziek dat in Polen en Tsjechië werd overgenomen. De oorspronkelijke betekenis van Duma is mijmeren, en het muzikale karakter neigt naar het melancholieke, waaraan bij wijze van contrast opgewekte episodes worden toegevoegd. Dvorak was er kennelijk dol op, en een mooi voorbeeld vinden we in de finale van zijn vioolconcert. In zijn vierde pianotrio uit 1891 neemt hij afscheid van zijn geboorteland, vlak voor zijn grote Amerikaanse avontuur. Het is een werk dat gezien kan worden als een bundel van zes Dumka's, waarvan de eerste drie het hoofddeel vormen, en de volgende drie delen als elegie, scherzo en finale fungeren. Dvorak legde zijn ziel en zaligheid in deze afscheidsmuziek en het is een van zijn mooiste kamermuziekwerken geworden.
Het Jacob Olie Trio heeft zeven jaar de tijd gehad om zich voor te bereiden op dit debuut, en dat geduld wordt beloond. Ze zijn meer dan voortreffelijk op elkaar ingespeeld en mogen trots zijn op hun individuele sterke punten. Diet Tilanus (ook een bekend gezicht in Amsterdam Sinfonietta) draagt haar loepzuivere intonatie en ragfijne pianissimo bij in de smachtende thema's van Babadjanian. Jurrian van der Zanden brengt zijn diep doorvoelde ebbenhouten toon mee in het elegische vierde Dumka. Jacobus den Herder is een en al ritmische pregnantie en onbelemmerde speelvreugde in Martin. Overigens is Den Herder ook actief op Radio 4 als producent en maker van de podcast Onder de Vleugels van Den Herder.
Op YouTube is een concertopname te zien van dit repertoire, die gemaakt werd in aansluiting op de opname. Zeer de moeite van het bekijken waard!