CD & DVD-recensie

© Siebe Riedstra, juli 2014

Op 13 juli 2014 overleed de Amerikaanse dirigent Lorin Maazel (1930-2014) na een carrière van meer dan zeventig jaar. U vraagt zich wellicht af of ik wel kan rekenen, maar het wonderkind Lorin maakte zijn debuut als dirigent voor zijn tiende verjaardag. Arturo Toscanini nodigde hem uit voor een gastdirectie bij zijn NBC Orchestra toen hij elf jaar was - alle orkestleden protesteerden door met een lollie in de mond op de repetitie te verschijnen. Die moesten ze inslikken toen het jochie foute noten begon te corrigeren. In zijn adolescente jaren voltooide Maazel een universitaire studie, en speelde hij viool in het symfonieorkest van zijn woonplaats Pittsburgh. Zijn dirigeercarrière zette hij voort in Europa, en in sneltreinvaart. In Berlijn werd hij als chef-dirigent van zowel de Deutsche Oper Berlin en het toen nog Rias geheten Berlijnse omroeporkest de directe concurrent van Herbert von Karajan, chef van de Berliner Philharmoniker. Op zijn dertigste arriveerde Maazel in Bayreuth, slechts negen jaar na Karajan, en de wereld lag voor hem open.

Maazel had naast zijn muzikale wonderbrein een kolossale werkdrift, een fotografisch geheugen en een gigantische geldingsdrang. De combinatie van die factoren heeft een weergaloze loopbaan opgeleverd, waarin alle grote muzikale instituten van Europa en Amerika een rol spelen. Hij was chef van twee Amerikaanse toporkesten, Cleveland en New York - dat doet behalve Riccardo Muti (Philadelphia en Chicago) niemand hem na. In Europa was hij Operndirector van de Staatsoper in Wenen en Chef van het orkest van de Bayerische Rundfunk en het Orchestre de Paris. Toen de verbintenis van de voor het leven benoemde Herbert von Karajen met de Berliner Philharmoniker eindelijk verzuurde, vertrouwde Maazel zo blind op het opvolgerschap dat hij de persconferentie al had belegd. Het werd Claudio Abbado, en Maazel trok zijn handen af van Berlijn. Dat weerhield hem er niet van om de bestbetaalde chef-dirigent ter wereld te worden met posities in Pittsburgh en New York.

Bij het overlijden van zo'n gigant dringen twee vragen zich op: wat zijn mijn persoonlijke herinneringen en wat is zijn muzikale nalatenschap. Ik heb Maazel één keer mogen meemaken, toen hij de Achtste Symfonie van Mahler dirigeerde bij de Salzburger Festspiele. Hij repeteerde uit het hoofd en maakte correcties uit een piepklein zakpartituurtje, geniaal en ijdel tegelijk. Jaren later zag ik hem in een boekhandel in New York - een uiterst beminnelijke en gesoigneerde oudere heer, die uitstekend op de hoogte bleek van de jongste verschijningen op literair gebied en een amicaal gesprek aanging met de boekhandelaar. Zijn muzikale nalatenschap bestaat uit driehonderd opnamen, waarbij opera en symfonisch repertoire schouder aan schouder staan. Misschien wel aardig om een combinatie van beide er uit te pikken.

Toeval of niet, een paar maanden geleden schafte ik een dvd aan van 'The Ring without Words', een 'compositorisch' wapenfeit van Maazel. Het is een orkestrale synthese van Wagners magnum opus zonder zang, die naar eigen zeggen moet voldoen aan vier voorwaarden. Ze moet chronologisch correct zijn, de toonsoorten moeten logisch op elkaar aansluiten, alleen in noodgevallen mag een vocale lijn door een instrumentale worden vervangen, en iedere noot moet uit de pen van Richard Wagner stammen. Maazel nam de cd van deze partituur met de Berliner Philharmoniker in 1987 op voor het Amerikaanse label Telarc, en naar eigen zeggen werden er enige honderdduizenden van verkocht. Dertien jaar later was de wond om het verlies van de felbegeerde titel als chef van de Berliner geheeld, en keerde hij terug om opnieuw zijn 'Ring ohne Worte' te dirigeren. Dat concert verscheen op dvd, en het verschil in tijdsduur ligt alleen aan extra's en iets langzamere tempi. Misschien een goede gedachte om dit enigmatische genie te gedenken met deze beide opnamen, die zijn gemankeerde aanstelling in Berlijn markeren. Een jongensdroom die nooit vervuld werd - Lorin Maazel, chef-dirigent van de Berliner Philharmoniker.

index