CD-recensie

© Siebe Riedstra, oktober 2017

Het is 2017 en Haarlem viert feest: honderd jaar geleden werd Albert de Klerk daar geboren. Dat is op zich reden genoeg, maar men heeft de gelegenheid aangegrepen om ook zijn leermeester Hendrik Andriessen in de festiviteiten te betrekken. Die zag eveneens het levenslicht in Haarlem, honderdvijfentwintig jaar geleden, in 1892. Haarlem wijdt er een heus festival aan, tussen 15 september en 3 oktober, en als vanzelfsprekend ligt de nadruk op uitvoeringen van het orgeloeuvre van de beide mannen. Je zou bijna kunnen zeggen dat Hendrik Andriessen werd geboren als organist van de Josephkerk. Zijn vader bekleedde die functie en de jonge Hendrik verving hem als vanzelfsprekend al op jeugdige leeftijd. Toen zijn vader overleed werd die vervanging definitief. Hendrik ontwikkelde zich tot een reus in het Nederlandse muziekleven, als componist, organist, schrijver, docent, conservatoriumdirecteur en vader van twee componisten: Jurriaan en Louis. Albert de Klerk is in muzikale zin ook een beetje een zoon van Hendrik Andriessen. Niet alleen werd hij in het buurhuis op de Bakenessergracht geboren, hij nam op zijn beurt waar als organist van de Josephkerk - zijn vader was er koordirigent en dus werd hij als organist opgeleid door Andriessen.

Haarlem kent een schitterende traditie die nauw is verbonden met het orgel van de St. Bavo. De stadsraad gaf de beroemde orgelbouwer Christian Müller de opdracht tot de bouw van een instrument waar de rest van Europa jaloers op zou zijn. Die wens werd vervuld in 1738 en geldt tot op de dag van vandaag. Het is een van de mooiste instrumenten ter wereld in een schitterende locatie. De burgers van Haarlem smaken het privilege om in de zomermaanden op de dinsdagavond zonder betaling naar een orgelbespeling te kunnen luisteren. Daartoe stelden de notabelen de functie van stadsorganist in, een orgelvirtuoos die niet de kerkdiensten hoeft te begeleiden, maar alleen in dienst staat van de wereldlijke overheid die de bezitter is van dit kostelijke instrument. Albert de Klerk vervulde die functie van 1956 tot 1982.

In het kader van het Andriessen De Klerk festival 2017 vond op dinsdag 26 september een orgelbespeling plaats die in het teken van de beide componisten stond. Stadsorganist Jos van der Kooij verzorgde samen met drie leerlingen het programma met uiteraard werken van de beide jubilarissen, aangevuld met de Klerks docent Anton van der Horst en Andriessens vriend Flor Peeters. Een prachtig programma, tot in de puntjes verzorgd. Een ervaring die je bijblijft en tegelijk vragen oproept. De muziek van deze componisten is niet alleen steeds minder vaak te beluisteren op concerten (behalve op zo'n mooi festival), ze is ook alsmaar moeilijker terug te vinden op geluidsdragers. Wie de cd-catalogus online doorploegt komt er al snel achter dat er van de betrokken componisten teleurstellend weinig beschikbaar is. De complete orgelwerken van Hendrik Andriessen zijn door Albert de Klerk opgenomen voor het label Lindenberg, maar na de demise van dat label rest ons bedroevend weinig (wat er wel is heb ik op deze site besproken).

Albert de Klerk (1917-1998)

Albert de Klerk begon zijn componistenloopbaan net als zijn leraar een kwart eeuw voor hem als epigoon. Andriessen zoog zich vol met César Franck en De Klerk laafde zich op zijn beurt aan Andriessen. Daarna ontstaan er grote verschillen. Andriessen wordt een componist die een breed canvas bestrijkt, van symfonieën tot missen en van opera's tot orgelwerken, en dat alles van een ongehoorde kwaliteit. Je vraagt je af wat de mensheid bezielt om de voorkeur te geven aan de Vierde van Sjostakovitsj boven die van Andriessen. Toegegeven, geen van de twee zijn onovertroffen meesterwerken, maar die van Andriessen is korter.

Albert de Klerk bleef dichter bij huis, met een portefeuille vol orgelwerken en gebruiksmuziek voor de meest uiteenlopende bezettingen. Een pragmaticus die niet streefde naar een glansrol in de symfonische wereld. In zijn orgelwerken vinden we diezelfde bescheidenheid, ze bestaan voor het overgrote deel uit miniaturen. Muzikale kwajongens bijna, waarin de humor het wint van de ernst, en soms de ernst van de humor. Gemma Coebergh (1945) volgde Albert de Klerk na zijn dood op als organiste van de Josephkerk en presenteert op deze cd een kleurenwaaier van zijn klankwereld. In dertig miniaturen ontstaat zo een portret van een man die in muzikale zin de evenknie is van Kronkel. Coebergh is de belangrijke motor achter de promotie van het orgeloeuvre van Andriessen en de Klerk. Zij kent deze werken als geen ander, en op het orgel waarvoor deze stukken geschreven zijn komt dat perfect tot klinken.

index