CD-recensie
© Siebe Riedstra, november 2018
Des Prez : Missa Gaudeamus - Missa L'ami Baudichon Tallis Scholars o.l.v. Peter Phillips |
Deze cd verschijnt onder de titel Josquin Masses. Een bescheiden manier om aan te tonen dat hiermee het zevende deel verschijnt in een integrale registratie van de complete missen van Josquin, die uiteindelijk negen delen zal bestrijken. Eerst even een overzicht van de tot nu toe verschenen titels en het jaar van uitgifte:
1. Missa Pange Lingua & La-sol-fa-mi-re (CDGIM 009) - 1986
2. Missa L'homme armé in twee versies (CDGIM 019) - 1989
3. Missa Sine nomine & Ad fugam (CDGIM 039) - 2008|
4. Missa Malheur me bat & Fortuna desperata (CDGIM 042) - 2009
5. Missa Beata Virgine & Ave Maris Stella (CDGIM 044) - 2011
6. Missa Di Dadi & Une mousse de Biscaye (CDGIM 048) - 2016
7. Missa Gaudeamus & L'ami Baudichon (CDGIM 050) - 2018
Het enorme gat van bijna twee decennia tussen deel twee en drie heeft te maken met de zakelijke perikelen waarin Peter Phillips verzeild raakte toen hij het label Gimell in 1996 verkocht aan de platenmaatschappij Philips, en zich vier jaar later genoodzaakt zag het weer terug te kopen. In aanmerking genomen dat de twintigjarige Phillips de Tallis Scholars in 1973 oprichtte, kan men zich voorstellen dat hij in bijna een halve eeuw heeft leren omgaan met het begrip deadline.
Josquin des Prez - Josken Vandervelde - was een lang leven beschoren, van ergens rond 1440 tot 1521. Hij was de grootste componist van zijn tijd en heeft, mede dank zij zijn hoge leeftijd, een enorme invloed op volgende generaties componisten gehad. Peter Phillips breekt een lans voor de stelling dat de carrière van Josquin parallellen vertoont met die van Beethoven. De enorme invloed van Beethoven op het componeren in de negentiende eeuw staat voor ons buiten kijf, maar door de niet meer te bevatten afstand kunnen we ons nauwelijks voorstellen dat ruim driehonderd jaar eerder een vergelijkbaar fenomeen speelde. Phillips stelt dat de symfonische productie van Beethoven, met negen individueel totaal verschillende meesterstukken, te vergelijken is met Josquins Missen. Ook daar is sprake van een verregaand streven naar individualisering: met elke mis wil Josquin ons een ander facet van zijn componeren laten zien.
Tot zover de theorie. In de praktijk maakt Phillips keuzes die van grote invloed zijn op de manier waarop wij 'zijn' Josquin ondergaan. De bezetting van de Tallis Scholars bestaat uit twee sopranen, twee alten, drie tenoren en twee bassen. Bij Josquin zouden dat opgeteld negen mannen en jongens zijn geweest, bij Phillips zijn drie vrouwen het ensemble binnengeslopen, twee sopranen en een alt. Vooral de sopranen drukken een onmiskenbaar stempel op het klankbeeld, een stempel dat hoe dan ook onverenigbaar is met de uitvoeringspraktijk van Josquin. Het probleem is bekend: twee eeuwen later werden Bachs onvergetelijke sopraanaria's nog steeds gezongen door jongetjes. De pogingen van Gustav Leonhardt en Nikolaus Harnoncourt om ons van de waarde van die keuze te overtuigen zijn hopeloos gestrand. Onze oren willen er, ondanks beter weten, niet aan wennen.
Van de beide missen op deze uitgave is de Missa Gaudeamus gebaseerd op een gregoriaanse intonatie, en de Missa L'ami Baudichon op een stoute meezinger van destijds. Afgaande op de eerder geciteerde uitspraken van Peter Phillips mag men een groot verschil in de beide werken verwachten. De Missa Gaudeamus is gebaseerd op de eerste zes tonen van de Gregoriaanse hymne waarmee de cd opent, en is een ernstig en streng gecomponeerd werk. De Missa L'ami Baudichon is gebaseerd op de eerste drie tonen (mi-re-do) van een populair liedje over een frisse jonge knul (baudichon). Het spel met drie noten resulteert in een werk dat hier en daar bijna uitgelaten overkomt.
De Tallis Scholars hebben zich in iedere aflevering van deze integrale met een loepzuivere intonatie soeverijn betoond. Philips kent deze partituren als geen ander en zorgt bovendien voor een doorwrochte toelichting. De interpretatieve keuzes die hij maakt - vrouwen in plaats van jongens en een strakke eenvormige dynamiek, leiden tot een schitterend klinkend resultaat, dat toch ook een knagend gevoel van twijfel achterlaat. Is het Josquin of is het Phillips?