CD-recensie

© Siebe Riedstra, februari 2021

Hoewel Charles Ives pas in 1954 overleed was hij al in 1927 gestopt met componeren. Ives was een succesvolle zakenman die carrière maakte in het verzekeringswezen - hij schreef het handboek voor de verzekeringsagent. Zijn werken gaf hij uit in eigen beheer, zonder zich te bekommeren om royalty's. Doordat hij zijn zakelijke carrière combineerde met het componeren is vaak gesuggereerd dat Ives een dilettant was, maar niets is minder waar. Hij studeerde als organist en componist af aan de Yale University en was tot 1902 werkzaam in New York als organist en koordirigent. Vier symfonieën liet hij na, die pas decennia na hun ontstaan tot klinken kwamen. Voor zijn derde symfonie ontving hij in 1947 de Pulitzer Prize, waarop hij reageerde met de opmerking: 'Prizes are for boys'. Toen Leonard Bernstein in 1951 de eerste uitvoering van zijn Tweede symfonie uit 1902 met de New York Philharmonic realiseerde toonde hij nauwelijks interesse. Die symfonie eindigt dan ook met een slotakkoord dat zijn tong uitsteekt naar het muzikale establishment - op zijn Amerikaans een raspberry.

Het Los Angeles Philharmonic Orchestra werd opgericht in 1919 en in de loop van de afgelopen eeuw gedirigeerd door chefs als Otto Klemperer, Eduard van Beinum en Zubin Mehta. In het begin van de jaren 1990 was het financieel en artistiek nogal weggezakt, maar in 1992 werd de Fin Esa-Pekka Salonen aangesteld als music director en startte de wederopbouw. Toen in 2000 ook nog Deborah Borda als zakelijk leider werd aangesteld en in 2003 de gloednieuwe Walt Disney Hall in gebruik kon worden genomen begon er een periode van ongekende bloei. Samen zorgden ze voor een beleid waarin artistieke durf gepaard werd aan zakelijk inzicht. Het resultaat liegt er niet om: met een budget van 120 miljoen dollar is de L A Phil het rijkste orkest van de Verenigde Staten (ter vergelijking: de New York Phil beschikt over 75 miljoen). Toen Gustavo Dudamel in 2009 Salonen opvolgde stapte hij dan ook in een gespreid bedje. Niet onbelangrijk is om te vermelden dat componist John Adams als Crreative Chair sinds 2008 een voorname rol speelt. Volgens Alex Ross is de L A Phil het meest avontuurlijke en beste orkest van de Verenigde Staten. We hoeven alleen maar op te merken dat de afgelopen jaren nieuw werk van Louis Andriessen in Los Angeles vaker werd gespeeld dan in Nederland.

Gustavo Dudamel (1981) werd om zijn vlotte uiterlijk binnengehaald als The Dude, en dat heeft zeker gezorgd voor de aanwas van een jong publiek. Hij heeft in zijn artistieke keuzes het vooruitstrevende beleid van zijn voorganger voortgezet. In februari 2020 presenteerde hij een project waarbij door velen nogal wat vraagtekens werden gezet: de vier symfonieën van Charles Ives werden gekoppeld aan de laatste drie van Dvorak, de componist die het Amerikaanse componeren een richting trachtte te geven waar Ives levensgrote vraagtekens bij zette. De historische verwantschap blijkt evenwel onmiskenbaar in het langzame deel van de Eerste symfonie, met een solo voor de althobo die onmiskenbaar verwijst naar Dvoraks 'Nieuwe Wereld'. Dudamel plaatste de Eerste van Ives tegenover de Zevende van Dvorak, Ives Twee tegenover Dvorak Acht, Ives Drie tegenover Dvorak Negen en op het vierde concert de Vierde Ives tegenover nogmaals de Negende Dvorak. De acht (!) concerten waren uitverkocht met een zaalbezetting van ruim tweeduizend, en het laatste concert werd herhaald in de Hollywood Bowl. De live-opnames zijn onwaarschijnlijk goed gelukt en laten een toporkest horen, dat Ives met dezelfde zorg omringt als Dvorak, en hem daarmee een plaats geeft in het Amerikaanse standaardrepertoire, waarin het ondanks alles nog steeds niet is doorgedrongen. In discografisch opzicht is er de afgelopen decennia de nodige aandacht besteed aan deze werken, met name door Michael Tilson Thomas. Maar door de veelheid aan edities - Ives was niet bepaald een pietje precies - is iedere uitvoering weer een avontuur dat nieuwe inzichten paart aan alternatieve oplossingen. Zo heb ik in de laatste maten van de Vierde symfonie nergens de theremin kunnen ontdekken die in de uitvoering op YouTube - een Promconcert uit Londen onder David Robertson - boven alles uitgalmt.

Wat Gustavo Dudamel in zijn musiceren altijd duidelijk weet te maken is de vreugde die hij aan de muziek beleeft - en dat is precies wat Charles Ives voor ogen stond. Making music for common folks.

index