CD-recensie
© Siebe Riedstra, mei 2019
Haydn: Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze (oorspronkelijke versie) Ensemble Resonanz o.l.v. Riccardo Minasi |
Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze kennen we vandaag de dag in vele gedaanten: orkest, strijkkwartet, koor en orkest, klavier (waar blijven de organisten?). De enige echte originele versie is die voor orkest, een fors bezet orkest met van elk twee fluiten, hobo's en fagotten, vier hoorns, en twee trompetten en pauken. De trompetten en pauken doen alleen mee in het staartje van het werk, de Terremoto ofwel Aardbeving (deel acht).
De opdracht voor het werk kwam uit de Spaanse havenstad Cadiz, en niet van de bisschop zoals Haydn zelf suggereerde. En al evenmin voor de kathedraal van Cadiz, maar voor een in een grot uitgehouwen kapel, de Oratorio de la Santa Cueva - de heilige grot. De kapel bestaat nog steeds en heeft niets van een kathedraal: ze meet slechts vijftien bij vijftien meter. Wanneer we ons voorstellen dat daar een orkest van toch al gauw tussen de dertig en veertig musici moest plaatsnemen waren er waarschijnlijk alleen staanplaatsen over. In de heilige grot werden sinds enkele jaren op Goede Vrijdag de Tres Horas - van twaalf tot drie uur - in acht genomen, waarbij deze muzikale reflecties werden aangevuld door gesproken meditaties en de bijbehorende rituelen. De eerste uitvoering vond plaats op Goede Vrijdag (6 april) 1787, enkele maanden later verscheen de eerste druk bij Artaria in Wenen.
Ruim tweehonderd jaar later zien we een toenemende belanstelling voor dit wonderlijke werk, dat met zijn zeven langzame delen nauwelijks geschikt lijkt voor concertzaal of geluidsdrager. Alleen de versie voor koor en orkest, niet door Haydn zelf in het leven geroepen, maar wel door de meester gecorrigeerd, lijkt een breed publiek te kunnen boeien, maar dat valt in de praktijk nogal tegen. De afgelopen jaren heb ik hier uitvoeringen door het Casals Strijkkwartet, de tangentpiano van Alexei Lubimov en onlangs de Steinway van Jan Michiels besproken, plus de orkestversie van Frans Brüggen en zijn orkest, waar Haydns woorden worden verbonden door eigentijdse bruggetjes van Ron Ford.
Ensemble Resonanz is het Hamburgse equivalent van Amsterdam Sinfonietta, een strijkorkest dat speelt op moderne instrumenten. In Amsterdam onder leiding van concertmeester Candida Thompson, in Hamburg gedirigeerd door Ricardo Minasi. Het accent ligt in Hamburg vooral op de historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijk, en in dat opzicht ligt de vergelijking met het voormalige Combattimento Consort van Jan Willem de Vriend meer voor de hand.
Joseph Haydn schiep met zijn Sieben Worte een uniek meesterwerk dat zijn gelijke niet kent. Geen componist van zijn generatie heeft ooit geprobeerd om van zeven langzame delen een samenhangend geheel te smeden dat de concertzaal of welke vervangende ruimte dan ook trotseert. Voor een goede uitvoering is vooral heel veel geduld nodig, een eigenschap waaraan Frans Brüggen geen gebrek had. Ricardo Minasi heeft niet alleen geduld, hij zorgt ook voor zorgvuldige frasering en een strak verzorgd samenspel. Het ligt voor de hand om de uitvoering van Ensemble Resonanz en het Orkest van de Achttiende Eeuw met elkaar te vergelijken, ondanks het contrasterende instrumentarium. In retoriek ontlopen ze elkaar maar weinig, maar uiteraard veroorzaken de twee orkesten op een afstand van ruim twee eeuwen een niet te missen verschil in sonoriteit. Voor Ensemble Resonanz niet alleen een prestatie om trots op te zijn, maar ook een wapenfeit: deze registratie wordt uitgebracht door het label Harmonia Mundi. Proficiat!