CD-recensie

© Siebe Riedstra, februari 2010

Ginastera: Popol Vuh op. 44 – Cantata para América Mágica op. 27.

WDR Sinfonieorchester Köln, Rayanne Dupuis (sopraan), Pianoduo Bugallo-Williams, Ensemble S, Slagwerkensemble van de Musikhochschule Köln o.l.v. Stefan Asbury.

Neos 10918 • 50' • (sacd)

Behalve tangogrootmeester Astor Piazzolla heeft Argentinië nóg een componist van internationaal formaat opgeleverd: Alberto Ginastera, geboren in Buenos Aires in 1916 en gestorven in Europa, in Genève, in 1983. Als student boekte Ginastera al een groot succes met zijn ballet Panambi, op de voet gevolgd door nog een ballet, Estancia. De suites uit deze werken zijn een vast bestanddeel van het internationale orkestrepertoire geworden, net als het Harpconcert en de Variaciones Concertantes voor kamerorkest. De rest van zijn oeuvre blijft daar flink bij achter, maar de fonografische belangstelling voor Ginastera zit de laatste jaren gelukkig in de lift.

Ginastera was buitengewoon zelfkritisch en had er moeite mee om van zijn partituren een definitieve versie af te leveren. Dat heeft flink de rem gezet op de verbreiding van Ginastera’s reputatie na zijn overlijden: nog steeds is zijn uitgever, Boosey and Hawkes bezig met het redigeren van zijn partituren. De componist verdeelde zijn ontwikkeling in drie fases. De eerste noemde hij objectief nationalisme; ze duurde van 1934 tot 1947, en bevat uiteraard de twee voornoemde balletten. Materiaal uit de Argentijnse volksmuziek wordt tonaal verwerkt. De tweede periode, van 1947 tot 1957, en beginnend met het Eerste Strijkkwartet, noemde hij subjectief nationalisme. Hierin wordt de volksmuziek gebruikt als idee, voor de vorming van eigen materiaal, vergelijkbaar met de werkwijze van de volwassen Béla Bartók. De derde periode, van 1958 tot 1983, en beginnend met het Tweede Strijkkwartet noemde hij neo-expressionisme. Hier wordt de twaaltoonswerkwijze gecombineerd met andere avant-gardistische technieken uit die decennia. Het is zinnig om die derde periode in tweeën onder te verdelen. Vanaf 1976 vindt er een soort post-seriële synthese plaats die begint in het meesterlijke Glosses (commentaren) op thema’s van Pablo Casals.

	Alberto Ginastera (1916-1983)

Ginastera’s zelkritiek heeft er onder andere toe geleid dat bij zijn overlijden het grote orkestwerk Popol Vuh onvoltooid bleef liggen: zes van de zeven delen waren klaar. Het was een opdrachtwerk voor Eugene Ormandy en diens Philadelphia Orchestra en schildert het scheppingsverhaal volgens de Maya-legende. De Maya bevolking uit Zuid-Mexico hadden een ingewikkeld geloofsleven en een vernuftig schrijfsysteem. Hun versie van de schepping, Popol Vuh, werd in de vroege stadia van de Spaanse conquistadores opgeschreven in het Spaans. Omdat de Spanjaarden de hiëroglyphen als godslasterlijk beschouwden, werden enorme hoeveelheden boeken van de Maya’s verbrand, een kolossale culturele misdaad die Ginastera zeer aan het hart ging.

Het scheppingsverhaal van de Maya’s komt in grote trekken overeen met dat van de Bijbel, met dien verstande dat de Maya’s meerdere goden hadden die een soort godenraad vormden waar de beslissingen over de schepping van licht, dieren en uiteindelijk de mens genomen werden. Aanvankelijk werd de mens uit leem gevormd, maar een overstroming maakte aan dat experiment al snel een einde. Waarop de goden beslisten dat het vlees van de mens uit mais gemaakt moest worden.

Popol Vuh is het perfecte voorbeeld van de stijl van de late Ginastera, in een synthese tussen volksmuziek, atonale effecten, en verworvenheden uit de avant-garde, met name in het prominente gebruik van het slagwerk. De titels van de zes voltooide delen luiden: 1. Eeuwige nacht; 2. Geboorte van de aarde; 3. De natuur ontwaakt; 4. De schreeuw van de schepping en de stortregens; 5 De magische ceremonie van het Indiaanse maïs; 6. Zon, maan en sterren en de dageraad van de mensheid. Het zevende deel zou als onderwerp ‘de mens’ hebben en was voorzien voor louter slagwerk. Dat het ontbreekt zal niemand merken, deel zes sluit af met een grootse apotheose.

Barbara Nissman, de pianiste die zich enorm heeft ingezet voor de verbreiding van Ginastera’s reputatie, ontdekte deze partituur tussen de nagelaten papieren van de componist. Ze bracht hem onder de aandacht van dirigent Leonard Slatkin, die in 1989 de wereldpremière dirigeerde en kort daarna de eerste opname maaakte. De cd was korte tijd te krijgen op het label RCA en droeg de titel ‘Chaos’. Het openingswerk was de inleiding tot Die Schöpfung van Joseph Haydn, het aanvullende werk was Le Sacre du Printemps van Igor Stravinsky.

Het andere werk op deze uitgave is een vocaal werk voor sopraan en slagwerkorkest, de Cantata para América Mágica op. 27 uit 1960, een product van Ginastera’s derde scheppingsfase. Het is het eerste van drie werken die Ginastera publiceerde onder de titel Cantata Drammatico. De teksten werden door Ginastera’s eerste echtgenote vertaald uit pre-columbiaanse bronnen. Het is een werk in zes delen met een enorm aandeel voor de zangeres, alleen in het vierde deel heeft ze even niets te doen. Het enorme slagwerkarsenaal dat voor deze partituur nodig is wordt nog aangevuld met twee piano’s en een celesta.

Het orkest van de WDR in Keulen, net als ons Radio Filharmonisch Orkest gepokt en gemazeld in het razendsnel instuderen van onbekende partituren, levert hier onder de Engelse dirigent Stefan Asbury een topprestatie. Hetzelfde kan gezegd worden van de leerlingen van het Keulse Conservatorium en het Nederlands-Duitse Ensemble S, in 1998 opgericht door Arnold Marinissen en Peppie Wiersma. Het pianoduo bestaat uit de Argentijnse Helena Bugallo en de Amerikaanse Amy Williams. De sopraan Raynne Dupuis is zeer bedreven in modern repertoire, en levert een bijdrage die tegelijkertijd bewondering en irritatie opwekt. Bewondering voor de beheersing van deze uiterst moeilijke noten, maar irritatie over het extreem wijde vibrato dat de kop opsteekt wanneer ze zich tegen al te veel slagwerkgeweld moet staande houden.

Het belang van deze uitgave is niet te onderschatten: twee sleutelwerken van deze belangrijke twintigste eeuwse componist zijn eindelijk beschikbaar in uitstekende vertolkingen, ideaal opgenomen en uitgebreid toegelicht.

index