CD-recensie
© Siebe Riedstra, september 2017
Voices in the Wilderness - Cello Concertos by Exiled Jewish Composers Gál: Celloconcert in b, op. 67 Castelnuovo-Tedesco: Celloconcert in F Raphael Wallfisch (cello), Konzerthausorchester Berlin o.l.v. Nicholas Milton |
 |
Hoewel Hans Gál ontsnapte aan de klauwen van de nazi's is hij één van de zwaarst getroffen slachtoffers van de ontwrichting die de holocaust veroorzaakte in de muziekgeschiedenis. Gál (1890-1987) was tot 1933 een uiterst succesvol componist en administrateur. Zijn opera Die heilige Ente werd in meer dan twintig theaters uitgevoerd en hij was van 1920-1933 directeur van het Conservatorium te Mainz. Daar werd hij ontslagen, keerde terug naar zijn geboorteland Oostenrijk en werkte daar tot de Anschluss. In Schotland vond hij een nieuw onderkomen, waar hij onder meer werkzaam was bij het Edinburgh Festival en de helft van zijn meer dan tweehonderd werken componeerde. Helaas was er in het naoorlogse muzikale klimaat weinig belangstelling voor zijn composities, domweg omdat zijn schrijfstijl als verouderd werd beschouwd, zeker gezien in het licht van de heersende nieuwe inzichten die in de jaren zestig en zeventig de norm waren. Hans Gál leek na zijn dood voorgoed vergeten, maar de wonderlijke wereld van de kleine onafhankelijke cd-labels zorgt er in de eenentwintigste eeuw alsnog voor dat zijn werk voor de muziekliefhebber ontsloten kan worden. De vier symfonieën zijn inmiddels al tweemaal opgenomen, en dat is nog maar het begin van een lange lijst. Hier verschijnt het celloconcert uit 1944 voor de tweede maal op cd. Het is een melancholiek werk waarin de droefenis van de oorlogsjaren in de beide eerste delen navrant tot uiting komt - alleen in de finale klinkt een grimmig optimisme door. Gál schrijft in een stijl die de directe voortzetting is van het vakmanschap en de romantische harmonische klankwereld van Johannes Brahms. Hij hield zijn leven lang aan dat idioom vast, dat schitterend tot klinken komt in het tweede deel van dit concert, dat met een prachtige hobosolo direct lijkt te verwijzen naar het middendeel van het vioolconcert van Brahms.
Mario Castelnuovo-Tedesco (1895-1968) ontvluchtte om zijn joodse afkomst eveneens het fascistische Italië. Hij vond een nieuw tehuis in de Verenigde Staten, waar hij in Hollywood werk vond in de filmindustrie. Hij heeft van bevriende virtuozen als Jascha Heifetz en Gregor Piatigorski veel steun ondervonden - voor beide schreef hij soloconcerten. Heifetz maakte in een vroeg stadium al een opname van het Vioolconcert 'I Profeti', maar het voor Piatigorski geschreven celloconcert verschijnt hier voor het eerst op geluidsdragers. Het is een optimistisch werk dat grote eisen stelt aan de virtuositeit van de solist. Ook Castelnuovo-Tedesco bleef zich zijn leven lang bedienen van een in de romantiek wortelende taal, toegepast in een neo-klassieke vormgeving.
Cellist Raphael Wallfisch kondigt in de inleidende woorden bij deze uitgave aan dat dit het eerste deel is van een beoogde nieuwe serie celloconcerten, die gewijd zal zijn aan door het fascisme vervolgde joodse componisten. Hij geeft haar de pakkende titel Voices in the Wilderness - naar het gelijknamige werk voor cello en orkest van Ernest Bloch. De begeleidende tekst werd geschreven door Michael Haas, in de jaren tachtig verantwoordelijk voor de bij Decca verschenen reeks uitgaven in het kader van het project Entartete Musik, een missie zette hij voortzette bij het label Sony.
Cellist Wallfisch is de zoon van Anita Lasker-Wallfisch, eveneens celliste en overlevende van het kamp Auschwitz, waar ze zich in het vrouwenorkest onmisbaar wist te maken. Zoon Raphael (1953) heeft dus alle redenen om zich met passie in te zetten voor dit repertoire. Hij geeft een superieure vertolking van het concert van Gál, in het concert van Castelnuovo-Tedesco moet hij hard werken voor de soms wat routineuze muziek. Hij verdient een groot compliment voor deze gerechtvaardigde aandacht voor twee componisten die dertig jaar geleden buiten de boot vielen toen Decca haar grote project realiseerde. Een noodzakelijke cd.