CD-recensie
© Siebe Riedstra, april 2019
Eller: Vioolconcert in b - Symfonische Legende (voor orkest) - Fantasie in g (voor viool en orkest) - Symfonie nr. 2 (onvoltooid) Baiba Skride (viool), Estonian National Symphony Orchestra o.l.v. Olari Elts |
De Baltische staat Estland dankt zijn internationale muzikale faam aan Arvo Pärt, maar Pärt is natuurlijk niet uit de lucht komen vallen. Hijzelf zal de eerste zijn om dat te beamen, getuige een aantal uitspraken die hij doet in het boekje bij deze cd (alleen engels, 20 pagina's). Daarin spreekt hij zijn diepe bewondering uit voor zijn leraar en mentor Heino Eller, die hij als de vader van de Estse muziek beschouwt. Een erudiet man met internationle contacten en een brede kijk op het eigentijdse componeren in West-Europa. Als kind van ouders uit de betere kringen was hij verplicht tot een rechtenstudie, die hij op de valreep inruilde voor het conservatorium. Eller (1887-1970) doceerde van 1940 tot aan zijn overlijden compositie in Tallinn, en telt onder zijn leerlingen Eduard Tubin (1905-1982), met tien symfonieën de belangrijkste symfonicus die Estland heeft voortgebracht, en Arvo Pärt, schepper van een groot vocaal oeuvre en een handvol uiterst geliefde instrumentale vignetten.
Ondanks de rijke vocale traditie van zijn geboorteland heeft Eller zich beperkt tot instrumentale werken, en ook met de symfonie heeft hij zich pas na zijn vijftigste beziggehouden. Zijn aandacht richtte zich op symfonische gedichten, strijkkwartetten (6) en zo'n tweehonderd pianowerken. Het (eerste Estse) vioolconcert kent een moeizame geschiedenis: geschreven in 1933/4 en gereviseerd in 1937 stond een eerste uitvoering gepland in 1940, maar die werd om onduidelijke redenen afgelast. De première vond uiteindelijk plaats in 1965, gedirigeerd door Neeme Järvi en voor de Estse radio vastgelegd door opnameleider Arvo Pärt. De tweehonderd maten die toen werden gecoupeerd zijn op deze opname hersteld.
De Symfonische Legende uit 1923 is de omvangrijkste symfonische schepping van Eller, voorafgaand aan de Eerste symfonie; deze uitvoering is de fonografische première. De korte (zes minuten) Fantasie voor viool en orkest uit 1916 is een vroeg werk, oorspronkelijk geschreven met pianobegeleiding en pas in 1964 georkestreerd. De cd sluit af met het eerste deel van een onvoltooide symfonie, begonnen in 1947, maar in 1948 afgebroken onder de dreiging vanuit de Sovjet-Unie, waar Zhdanov zijn ongenoegen uitsprak over het formalisme van Sjostakovitsj, en daarmee ver buiten Moskau componisten kopschuw maakte. De Tweede van Eller verdween in een bureaula en kwam pas in 2012 weer tevoorschijn.
Het oeuvre van Eller is buiten Estland nauwelijks bekend, en daardoor mist de catalogus nog steeds een opname van de Eerste symfonie, een prachtwerk dat gelukkig wel op youtube te beluisteren valt. Deze cd is dan ook van niet te onderschatten waarde, met schitterende uitvoeringen van stukken die op dit moment niet in andere versies te verkrijgen zijn. Hulde aan Baiba Skride, Olari Elts en het Nationale Orkest van Estland en niet in de laatste plaats aan Reijo Kiilunen, de man achter het Ondine-label, aan wie we al dit moois te danken hebben.