CD-recensie
© Siebe Riedstra, februari 2021
Crumb: Metamorphoses Book I (for amplified piano) Marcantonio Barone (piano) |
De Amerikaan George Crumb is een van de weinige eigentijdse componisten die zich al enige decennia in een meer dan gemiddelde belangstelling mag verheugen. Crumb werd geboren in 1929, is dus vorig jaar negentig jaar geworden, en nog volop actief. Hij is geen veelschrijver en met grote bezettingen houdt hij zich sporadisch bezig – bezoekers van orkestconcerten zullen hem niet kennen. Toch studeerde Crumb in 1959 af met Variazioni voor orkest, in de geest van de tijd een serieel werk. Iets meer dan tien jaar later gooide hij het roer radicaal om en presenteerde een stuk waarmee hij de muziekwereld versteld deed staan: Black Angels voor elektrisch versterkt strijkkwartet waarvan de leden ook nog allerlei andere instrumenten – wijnglazen, gongs – bespelen. Black Angels was Crumbs antwoord op de Vietnam Oorlog: in het eerste deel, Night of the Black Insects, worden nachtelijke helikoptervluchten verbeeldt en in het zesde deel (Pavana lachrimae) citeert hij een dowlandeske versie van Schuberts kwartet Der Tod und das Mädchen. Het Kronos Quartet bracht het werk in 1990 uit op een cd die forse verkoopcijfers behaalde.
Crumb heeft zich vooral intensief beziggehouden met de piano, alweer met elektrische versterking en op alle mogelijke manieren bespeeld, beklopt, en gemanipuleerd. Crumb liet zich daarbij – net als John Cage (1912-1992) inspireren door de vindingen van Henry Cowell (1897-1965), die de eerste was die in die richting experimenteerde en zijn stukken titels meegaf als Aeolian Harp en The Banshee. Onder de titel Makrokosmos schiep Crumb een grote pianocyclus in vier boeken, analoog aan de Mikrokosmos van Béla Bartók, een van Crumbs favoriete componisten. Het is misschien wel aardig om er even op te wijzen dat de Nederlandse pianist en componist Robert Nasveld in 1993 een dubbel-cd uitbracht op het label Attacca met drie boeken uit de Makrokosmos, een uitgave die nog steeds verkrijgbaar, en zeer de moeite waard is. Nasveld was ook verschillende malen als programmeur bij de publieke omroep verantwoordelijk voor menige uitvoering van stukken van George Crumb.
Die Nederlandse belangstelling culmineerde in 2017 in een Holland Festival editie waarin speciale aandacht werd besteed aan George Crumb, met als hoogtepunt de Nederlandse première van een nieuwe pianocyclus, Metamorphoses, Book I, gecomponeerd tussen 2015 en 2017 en opgedragen aan Margaret Leng Tan. De in Hong Kong geboren Leng Tan is niet alleen een virtuoos op de piano, ze heeft ook een reputatie verworven op de toy piano, de speelgoedpiano, maar dan in een luxe incarnatie, en als zodanig vaak gebruikt door George Crumb zowel als John Cage. Metamorphoses is een tiendelige pianocyclus geïnspireerd op de Schilderijententoonstelling van Moesorgski. Crumb heeft een keuze gemaakt uit tien iconische kunstwerken van de afgelopen eeuw, van Van Gogh (Korenveld met Kraaien, waarin Crumb de pianist laat krassen) tot Jasper Johns (Perilous Night, naar John Cage). Margaret Leng Tan (1945) verzorgde in 2017 de Europese première op het Festival van Donaueschingen, en bij die gelegenheid werd een live-opname gemaakt die uitkwam op het label Mode. Leng Tan is te bewonderen in een beeldopname vanuit haar studeerkamer op Vimeo en op de website van het Holland Festival kunt u het Crumb-programmaboekje downloaden.
Het Amerikaanse onafhankelijke label Bridge begon zo'n twintig jaar geleden aan een Complete Crumb Edition, een schitterend initiatief, omringd met de grootste zorg en met deze uitgave toe aan deel 19. Hier wordt het eerste boek van de Metamorphoses uitgevoerd door een andere pianist die zich heeft gecommitteerd aan het werk van Crumb, de Amerikaan Marcantonio Barone (1962). George Crumb was persoonlijk bij de opnamen betrokken en moet er verguld mee zijn geweest, want hij heeft het tweede boek van de Metamorphoses opgedragen aan Barone, die december vorig jaar de wereldpremière ervan verzorgde in Philadelphia, de woonplaats van de componist.
Dit is een studio-opname die uiteraard met iets meer zorg kon worden gerealiseerd, maar desondanks het spontane karakter van een livegebeuren niet ontbeert. Crumb verrast zijn luisteraars keer op keer met nieuwe werken in een inmiddels vertrouwd idioom en is na Elliott Carter en Gyorgy Kurtág een negentigplusser met een fantasie die je versteld doet staan. Hoewel het in zekere zin beschrijvende muziek is laat ze zich maar moeilijk beschrijven. Luisteren dus.