CD-recensie

© Siebe Riedstra, oktober 2013

Muzio Clementi (1752-1832) was de spreekwoordelijke muzikale duizendpoot: klaviervirtuoos, componist, uitgever en instrumentbouwer – en in al deze disciplines was hij uiterst succesvol. Als componist is hij Italië’s antwoord op Ludwig van Beethoven. Zijn carrière maakte hij echter vanuit Londen, waarheen de dertienjarige Muzio verhuisde op initiatief van een rijke weldoener, die zorgde voor zijn opleiding en zijn eerste publikaties. Wie ooit pianoles heeft gehad herinnert zich waarschijnlijk met gemengde gevoelens de Sonatines van deze componist. Clementi schreef meer dan honderd pianosonates, die in de laatste decennia van de achttiende eeuw buitengewoon veel aanzien genoten. Op Beethovens piano stond regelmatig een opengeslagen bundel Clementi, en zijn tijdgenoten spraken over hem als ‘de vader van de pianoforte’. Opvallend is dat waar Scarlatti in de vernieuwing van de pianotechniek een tijdperk afsloot, Clementi zijn vernieuwingen baseerde op die van Scarlatti. De Sonate op. 25:5 is zonder Domenico Scarlatti absoluut ondenkbaar. Behalve componeren voor de piano reikt zijn reputatie voor dat instrument veel verder: hij was als pianobouwer de Steinway van zijn tijd. Door de firma Clementi werd hij een van de eerste financiëel onafhankelijke – en gefortuneerde – componisten.

Zijn pianosonates zijn inmiddels ondergesneeuwd door die van Ludwig, en hetzelfde kan worden gezegd over zijn symfonieën. Clementi’s bijdrage aan dat medium beperkt zich sowieso tot slechts zes stuks, twee kleintjes als opus 18 en vier grote die geen opusnummer waardig keurde – zijn pianowerken zijn zorgvuldig genummerd. Er zijn al eerder pogingen ondernomen om het symfonische oeuvre van Clementi aan de vergetelheid te ontrukken. Twee dirigerende Italianen met een goedgevulde portefeuille stelden zich garant. Claudio Scimone leidde het Philharmonia Orchestra op een dubbelelpee voor Erato, die op het budgetlabel Apex werd heruitgegeven en nog steeds de catalogus siert. Francesco d’Avalos zorgde voor de complete orkestwerken van Clementi voor het label ASV, inclusief een Pianoconcert en de beide symfonieën op. 18 en twee Ouvertures. Het Orchestra Sinfonica di Roma is een orkest dat zonder overheidssteun de broek moet ophouden, en het slaagt daar wonderwel in. Samen met chef Francesco la Vecchia hebben ze al heel wat interessant Italiaans repertoire voor het label Naxos ingespeeld. Zou La Vecchia net zo rijk zijn als Scimone en D’Avalos? Hoe dan ook, vergelijking met de beide oudere opnamen van het Londense Philharmonia Orchestra leert dat deze nieuwkomer verre valt te prefereren.

Jos van Immerseel is niet alleen de ziel achter zijn orkest ‘Anima Eterna’, hij is ook een uitstekende pianist, fortepianist, klavecinist en organist. Wanneer we in de meer dan honderd pianosonates van Clementi onze weg moeten vinden is dat geen sinecure – zowel het label Hyperion als Brilliant bieden een integrale editie. Van Immerseel maakt het ons gemakkelijk – hij heeft vier sonates uitgekozen die staan voor een karakteristiek beeld van wat uit de pen van Clementi voortkwam. De invloed van Scarlatti en Haydn is evident, maar ook de vernieuwingen richting Beethoven zijn duidelijk hoorbaar. Mozart beklaagde zich over Clementi, en dat is begrijpelijk. In technisch opzicht voegde Mozart niets toe aan de ontwikkeling van het pianospel; Clementi daarentegen deed dat wel, en de parallelle tertsenloopjes waarin hij exelleerde werden door Mozart afgedaan als kunstjes. Zus Nannerl kreeg de waarschuwing om die nieuwigheden van Clementi te vermijden – ‘ze zijn slecht voor je delicate polsjes’. Clementi was geen symfonicus, hij was het klavier toegedaan en heeft zijn leven besteed aan de ontwikkeling ervan. Jos van Immerseel laat horen hoe dat klinkt. Dat hij daarvoor naar Engeland afreisde heeft alles te maken met het instrument van zijn keuze: een fortepiano uit 1795, gebouwd door Michael Rosenberger uit Wenen, die zich bevindt in de Finchcocks Collection. Het is geen instrument van de bouwer Clementi, maar het klinkt als een klok.

index