CD-recensie

© Siebe Riedstra, april 2020

Zarzuela, meestal aangeduid als Spaanse operette, een toneelwerk, ernstig of vrolijk, waarin gesproken gedeelten afwisselen met zang en dans, met Spaanse traditionele elementen. Het woord zarzuela is afgeleid van zarza, een braamstruik waarnaar het paleis La Zarzuela bij Madrid was genoemd, waar Filips IV in de 17de eeuw voorstellingen liet geven , die bekend werden als fiestas de la Zarzuela. Componisten van zarzuela's waren o.a. Arrieta, Chapí, Vives, Chueca, Calleja, Caballero, Barbieri, Gaztambide y Oudrid, Marqués en Breton. In 1856 werd in Madrid een theater voor zarzuaelavoorstellingen geopend (Teatro de la Zarzuela), in 1874 met hetzelfde doel het Teatro Apollo. De bloei van de zarzuela eindigde in 1923 met Dona Francisquita van Amadeo Vives.
Paul Korenhof, Nieuwe Encyclopedie van de Opera

Dat de zarzuela door Paul Korenhof in zijn encyclopedie werd opgenomen wil nog niet zeggen dat de gemiddelde operaliefhebber het genre in de theaterpraktijk heeft leren kennen. Buiten Spanje en de voormalige Spaanse koloniën heeft de zarzuela zich niet kunnen doorzetten. Op zangrecitals van grote Spaanse vocalisten als Domingo en Berganza prijkten met enige regelmaat de mooiste momenten, maar veel verder reikt onze kennis niet. Het rijtje componisten dat hierboven wordt genoemd heeft is buiten Spanje vrijwel onbekend gebleven. Spanje's grootste moderne toondichter, Manuel de Falla, componeerde rond zijn vijfentwintigste een aantal zarzuela's, maar die hebben de tand des tijds niet doorstaan.

De tweede naam in bovenstaand rijtje is die van Ruperto Chapí (1851-1909), met zo'n honderdvijftig zarzuela's op zijn naam. In de cd-catalogus zult u ze niet vinden, maar van de bekendste, La Revoltosa, is een prima opname te bekijken op YouTube. Chapí werd geboren in een dorpje in de buurt van Alicante en studeerde in Madrid bij bovengenoemde Emilio Arrieta. Na zijn opleiding kreeg hij een aanstelling als dirigent van de blaaskapel van de artillerie in Madrid, waarvoor hij in 1873 een Fantasia Morisca (Moorse Fantasie) schreef. In het toenmalige Spanje, arm aan symfonisch repertoire, boekte het werk zoveel succes dat hij zes jaar later een nieuwe versie voor symfonieorkest bezorgde. In 1874 werd Chapí uitverkoren voor het Spaanse equivalent van de Prix de Rome, die hij na drie jaar afsloot met een Symfonie in d. Ook die symfonie kunt u vinden op YouTube, in een wat slome uitvoering door het Orquesta de l'Acadèmia del Gran Teatre del Liceu.

Het label Naxos heeft in de serie Spanish Classics een registratie uitgebracht van deze twee symfonische werken, en daarmee van het complete symfonische oeuvre van Chapí. Jeugdwerken dus. Pas op latere leeftijd zou Chapí zich weer bezighouden met instrumentale muziek: tussen 1903 en 1911 schreef hij vier strijkkwartetten. Het Brodsky Quartet heeft ze alle vier opgenomen, maar die cd is vreemd genoeg niet buiten de lokale Spaanse markt verschenen.

De symfonie is precies wat men van een examenwerk uit die tijd mag verwachten, de lessen van Haydn, Beethoven en Mendelssohn zijn duidelijk waarneembaar, maar het talent van Chapí is onmiskenbaar. Zijn melodische vindingrijkheid en zijn neus voor effectvolle orkestraties zou hem later goed van pas komen in zijn theaterpraktijk. In tegenstelling tot het orkest van het Liceu op Youtube weet José Ramón Encinar het laatste onsje engagement uit zijn Madrileense orkest te halen - met als gevolg dat de uitvoering op de cd maar liefst zes minuten sneller inklokt dan die uit Barcelona. De registratie werd gemaakt in de repetitieruimte van het orkest, en had dus wat kunstmatige nagalm nodig. Al met al een leerzaam document over de ontwikkeling van de symfonie in Spanje, maar het zou toch aardig zijn wanneer Naxos zich eens ontfermt over de enorme schat aan opnamen van de vele zarzuela's die je vroeger in elk Spaans benzinestation kon kopen.

index