CD-recensie
© Siebe Riedstra, mei 2014
Callaerts: Orgelconcert in f, op. 18 Jongen: Symphonie Concertante op. 81 Peter van de Velde (orgel), RFP 008 • 68' • Live-opname: 8 en 9 juni 2013, |
 |
Op 8 en 9 juni 2013 vond een officieel afscheid plaats van het Schyven orgel in de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekathedraal. Gelukkig geen definitief afscheid, maar de inzet van een periode waarin dit waardevolle instrument hersteld zal worden tot zijn oude glorie. De concerten waren in de eerste plaats bedoeld voor genodigden en zouden worden gedirigeerd door de toenmalige chef van deFilharmonie, Jaap van Zweden. Van Zweden zegde af, en zijn assistent Peter Biloen nam over, een prachtige gelegenheid voor deze nieuwkomer in het Nederlandse dirigeerlandschap om zich te bewijzen. Het orkest brengt nu de live-opname van dit gedenkwaardige moment uit op het eigen label, onder het sublabel Belgian Boutique - een plek voor verborgen schatten uit het Belgische orkestrepertoire.
De Antwerpse kathedraal herbergt een prachtig orgel van de Brusselse bouwer Schyven. Net als de Nederlandse firma Maarschalkerweerd (Concertgebouworgel) spiegelde Schyven zich aan Cavaillé-Coll, de Franse orgelmaker die het moderne concertorgel schiep, en een hele generatie organisten inspireerde tot een nieuwe kijk op het instrument. Zowel Schyven als Maarschalkerweerd namen ook elementen van de Duitse orgelbouwer Walcker over. Verantwoordelijk voor de bouw van dit magistrale instrument is de toenmalige organist van de kathedraal, de Antwerpenaar Joseph Callaerts (1830-1901). Callaerts was niet alleen een groot organist, ook als componist had hij bij leven een formidabele reputatie. Een beetje triest is dat hij na zijn dood lange tijd alleen nog maar bekendheid genoot door zijn Toccata, een paradepaardje van Feike Asma en Klaas Jan Mulder, en daardoor in serieuze orgelkringen na de jaren vijftig niet meer serieus werd genomen. Romantiek op de orgelbank is weer toegestaan, en dus is deze uitgave meer dan welkom.
Callaerts' orgelconcert is een heerlijk romantisch werk, met alle kenmerken van de laatromantiek zoals we die kennen van Lalo, Saint-Saëns en Franck. Heerlijk om dat ook eens op een orgel te ervaren, want hoewel er massa's partituren voor deze destijds populaire combinatie zijn geschreven, zijn uitvoeringen sporadisch en registraties schaars. Het grootste deel van wat op geluidsdrager verschijnt is meegesneden van - dikwijls inferieure - eenmalige evenementen; slechts goed voor één keer luisteren. Dit was ook zo'n eenmalig evenement, maar het resultaat is voor de verandering superieur. Deze concertopname biedt puur luisterplezier, en heus niet alleen voor orgelliefhebbers.
De Symphonie Concertante van Joseph Jongen (1873-1953) vertelt het verhaal van een twintigste-eeuwse componist die een werk voor orgel en orkest schrijft dat op zijn tandvlees repertoire heeft gehouden en zelfs een discografische geschiedenis heeft. Afgaande op de frequentie zou je zelfs mogen stellen dat dit het meestgeliefde 'orgelconcert' van de twintigste eeuw is, en persoonlijk sluit ik me daarbij aan. En Poulenc dan? Het concert van Poulenc wordt begeleid door strijkorkest en pauken, en is dus oneindig veel kansrijker. Jongen heeft met deze symfonie zijn meest geïnspireerde partituur afgeleverd, en ze komt hier in de ideale zetting tot klinken: op een gedroomd orgel en in een kathedrale akoestiek.
In deze context mag een korte opsomming van de opnamen van deze symfonie niet ontbreken. De eerste werd begin jaren 1960 gemaakt door de Amerikaanse organist Virgil Fox, met dirigent George Prêtre. Fox bespeelde het Cavaillé-Coll orgel van het Palais Chaillot (het voormalige Trocadéro). Dat instrument is in 1977 overgeplaatst naar het Auditorium Maurice Ravel in Lyon. Een uniek document, niet alleen door de verrichtingen van de legendarische Virgil Fox, maar ook door de onvervangbare herinnering aan dat orgel in zijn oorspronkelijke locatie. Nieuwe opnamen werden daarna veroorzaakt door nieuwgebouwde of gerestaureerde orgels. Edo de Waart en Michael Murray zorgden in 1984 voor een spectaculaire registratie op het nieuwe Ruffatti orgel van Davies Symphony Hall in San Francisco. Het was opnieuw raak in 2006, toen het Schyven orgel van de Concertzaal in Luik na een zorgvuldige restauratie werd ingespeeld met deze symfonie en Olivier Latry als solist. Het label Cypres was erbij en bracht een cd uit, in combinatie met Saint-Saëns' even logische als onvermijdelijke Orgelsymfonie.
Wat een geluk dat Saint-Saëns op deze uitgave plaats heeft gemaakt voor Callaerts. Dat is precies wat deze cd maakt tot het unieke document waarvoor deze serie is opgezet. Peter van de Velde kent het instrument van binnen en van buiten, en Peter Biloen staat zijn mannetje op de bok. Een opmerkelijke prestatie, want dirigeren in een kathedraal is op zich al peentjes zweten, maar voor een orgelbegeleiding - de organist zit een kilometer verderop - is het echt afzien. Als beloning mag Biloen laten horen wat hij als orkestdirigent waard is, in een uitvoering van Le Chasseur Maudit van César Franck. Die staat niet op de cd, maar is als download beschikbaar op de website van deFilharmonie. Ook voor u.