CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, april 2019

 

Evocation - Paul Ben-Haim

Ben-Haim: Evocation voor viool en orkest, op. 32 - Three Songs without words voor viool en piano - Vioolconcert - Three studies voor vioolsolo - Berceuse sfaradite voor viool en piano - Toccata uit Five Pieces for piano, bewerkt voor viool en orkest door Moshe Zorman

Itamar Zorman (viool), Amy Yang (piano), BBC National Orchestra of Wales o.l.v. Philippe Bach
BIS-2398 • 65' • (sacd)
Opname: dec. 2017, Hoddinott Hall, Cardiff, Wales

www.youtube.com/watch?v=cSFeGb43PCM

   

Eindelijk gerechtigheid. Een hele cd met werken voor de viool van Paul Ben-Haim, schitterend gespeeld door Itamar Zorman, die ook tekent voor de toelichting. Maar wie is Paul Ben-Haim?

Paul Ben-Haim werd in 1897 geboren als Paul Frankenburger, zoon van de beroemde jurist Heinrich Frankenburger, die een belangrijke positie vervulde binnen de joodse gemeenschap in München, zonder streng gelovig te zijn. In 1915 begon hij zijn studie piano en compositie aan de Münchener Akademie der Tonkunst. Die studie werd onderbroken toen hij in 1916, midden in de Eerste Wereldoorlog, als soldaat werd ingezet aan het Franse en Belgische front. Na de wapenstilstand hervatte hij zijn studies als compositieleerling van Friedrich Klose, een leerling van Bruckner. Van 1920 tot 1924 werkte hij als repetitor aan de Bayerische Staatsoper te München, en assisteerde hij dirigenten als Bruno Walter en Hans Knappertsbusch. Daarna was hij Kapellmeister in Augsburg, maar zijn contract werd in 1931 om antisemitische redenen niet verlengd. Het lukte hem niet een andere functie te vinden, en hij besloot te emigreren naar het Engelse kroonprotectoraat Palestina. Tijdens een verkennende tocht door dat land, in de zomer van 1933, veranderde hij zijn achternaam in Ben-Haim (zoon van Heinrich). Niet uit zionistische overwegingen, maar doodgewoon omdat het hem op grond van zijn visum door de Britse autoriteiten verboden was om als Paul Frankenburger op te treden.

Toen hij zich eenmaal in Palestina gevestigd had, vond hij werk als begeleider van de Jemenitische volkszangeres Bracha Zefira (1910-90). Zefira was een beroemdheid die een beslissende invloed had op het culturele leven van het ontluikende Israel. Tussen 1939 en 1949 begeleidde Ben-Haim haar aan de piano en leverde hij arrangementen. De Berceuse sfaradite op deze cd was een van haar grote successen. De kennis die Ben-Haim zo opdeed over de joodse volksmuziek van Jemen, Perzië, Arabië en Noord-Afrika was van grote invloed op zijn eigen ontwikkeling. Dat komt tot uiting in specifiek midden-oosters gekleurde modaliteiten, ornamentaties, versieringen en andere semitische patronen en motieven. Een treffend voorbeeld vinden we terug in de schitterende Songs without Words uit 1951, oorspronkelijk gecomponeerd als Drie Vocalises voor stem en piano, maar inmiddels uitgegeven in vele arrangementen.

In de prille jaren van de staat Israel ontwikkelde Ben-Haim zich niet alleen tot de belangrijkste componist van het land, ook als docent trok hij veel leerlingen, eerst aan de conservatoria van Jerusalem en Tel Aviv, later privé. Door de nauwe banden tussen Israel en de Verenigde Staten werd zijn naam ook in Amerika bekend. Leonard Bernstein maakte al in 1959 een opname van zijn Sweet Psalmist of Israel, een groot vierdelig werk voor cembalo, harp en groot orkest, gebaseerd op het bijbelverhaal over Saul en David. Zijn reputatie verspreidde zich en Ben-Haim ontving opdrachten uit de hele wereld. In 1972 werd hij door de stad München uitgenodigd om festiviteiten ter gelegenheid van zijn vijfenzeventigste verjaardag bij te wonen. Tijdens dat bezoek werd hij slachtoffer van een verkeersongeval, waardoor hij voor de rest van zijn leven aan een rolstoel was gekluisterd. Hij overleed in 1984.

De twee grote werken op deze cd zijn het Vioolconcert (1960) en Evocation voor viool en orkest (1942). Het Vioolconcert is niet nieuw in de catalogus: in 1992 bracht EMI een cd uit met vioolconcerten van Ben-Haim en Castelnuovo-Tedesco, gespeeld door Itzhak Perlman, en gedirigeerd door Zubin Mehta, op de bok van het Israel Philharmonic Orchestra. Het lijkt erop dat de Evocation uit 1942 een discografische première is, en hoe dan ook een doorslaggevende reden om deze cd een luisterkans te geven. Op youtube staat een live video-opname, gespeeld door de solist van deze cd, met het Israel Philharmonic en Uri Segal (zie bovenstaande link). Verdrietig om vast te stellen dat die in twee jaar tijd precies 160 kijkers heeft geklokt. Het spel van Itamar Zolman trekt ons zonder meer over de streep, en het aanvullende repertoire bevestigd die indruk alleen maar. De Drie studies voor vioolsolo voor Yehudi Menuhin (1981) zijn duidelijk geïnspireerd door Johann Sebastian Bach. Jammer dat de contrasterende klezmeriaanse Sonate voor vioolsolo uit 1951 ontbreekt, daar was nog ruimte genoeg voor geweest. Zorman schreef zelf de uitstekende toelichting en de legendarische opnameleider Andrew Keener overzag deze productie. Als toegift een persoonlijke noot van de solist: Moshe Zorman, vader van Itamar, maakte een versie voor viool en orkest van de Toccata uit Vijf stukken voor piano, opus 34, geschreven in 1943. In de woorden van de Zorman junior: East meets West in a wild dance.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links