CD-recensie

© Siebe Riedstra, april 2021

In het Beethovenjaar was het vijfendertig jaar geleden dat de Nederlandse pianist Jacob Bogaart en de Franse dirigent Ernest Bour samen met het Radio Kamerorkest en in samenwerking met de publieke omroep een uniek project wisten te realiseren: een studio-opname van de vijf pianoconcerten van Ludwig van Beethoven. Voor Bogaart een dierbare herinnering.

Jacob Bogaart begon zijn muziekopleiding aan het Mozarteum in Salzburg, waar hij afstudeerde in orkestdirectie en piano. Na een onderbreking vanwege militaire dienstplicht zette hij zijn pianostudie in Nederland voort bij Jan Wijn, en in Rome aan de Accademia di Santa Cecilia. Hij rondde zijn opleiding af in Parijs, bij Magda Tagliaferro, en ontving aanvullende lessen van Claudio Arrau. In Parijs werkte hij als assistent van Tagliaferro aan de Académie Internationale de Piano. Na enige jaren te zijn opgetreden als pianosolist in concerten, recitals en kamermuziek verlegde hij in 1977 zijn werkzaamheden definitief naar Hilversum, waar hij een aanstelling verwierf als hoofd van de afdeling muziekregie van de publieke omroep. In die functie maakte hij kennis met de Franse dirigent Ernest Bour, die een jaar eerder aangesteld was als chef-dirigent van het Radio Kamerorkest.

Bour, geboren in 1913, was al sinds 1964 eveneens chef van het orkest van de Südwestfunk in Baden-Baden, een ensemble dat dankzij de jaarlijkse Musiktage in Donaueschingen een kolossale reputatie had opgebouwd in het spelen van moderne partituren. Niet in de laatste plaats door de inspanningen van Hans Rosbaud, die er van 1948 tot zijn dood in 1962 verantwoordelijk was voor het artistieke beleid. Over Bour vat Bogaart in de toelichting de typeringen van tijdgenoten bondig samen: Ongenaakbaar, compromisloos perfectionist, röntgen-oren, wandelende metronoom, boven alles en iedereen uitstijgende muzikale intelligentie, serieus tot het einde der tijden.

Orkestleden zouden daaraan toevoegen dat hij tussen de repetities heel veel zware Franse sigaretten rokend liep te ijsberen. Minzaam, afstandelijk en bij tijd en wijle dodelijk cynisch.

Ernest Bour (1913-2001) (portret door Jacob Bogaart)

Bours muzikale horizon reikte oneindig veel verder dan de eigentijdse muziek. Bij het Radio Kamerorkest zowel als het Residentie Orkest maakte hij zich met evenveel inzet sterk voor een vergeten componist als Johan Wilhelm Wilms. In een interview met Roland de Beer geeft hij op de vraag wie zijn favoriete componist is als antwoord: Haydn. Door hem ben ik nog nooit teleurgesteld . Het spreekt bijna vanzelf dat in het Hilversum van de jaren tachtig ruimte was voor de frisse kijk op Beethoven, die toen internationaal de kop opstak. Bour bleek daarvoor de aangewezen man, in navolging van zijn vroegere docent Herman Scherchen. Volgens Ernst Vermeulen: Geheel schoongewassen van aangekoekte Romantische vetten.

De kennismaking van pianist en muziekregisseur Jacob Bogaart met deze dirigent leidde tot een vruchtbare samenwerking en een warme vriendschap. Die veroorzaakte in de junimaand van 1985 de totstandkoming van een ambitieus project: een studioregistratie van de vijf pianoconcerten plus het Tripelconcert van Ludwig van Beethoven. Samen bestudeerden ze minutieus de Urtext uitgave, de manuscripten, de metronoomgetallen en wat daarover geschreven is, en alles wat betreft de uitvoeringspraktijk. Het Radio Kamerorkest was met zijn strijkersbezetting van 8-6-5-4-2 het perfecte instrument om een ideale balans tussen strijkers en blazers te kunnen realiseren. Van oude instrumenten was afgezien van de pauken nog geen sprake. Wie het klinkend resultaat met de kennis van nu beluistert zal zich verbazen over de lichtheid, de transparantie, de moeiteloze virtuositeit en ieder ontbreken van vals sentiment. Al bij de eerste inzet van het orkest in het Derde pianoconcert greep ik spontaan naar de partituur: ‘staat daar echt alla breve?' Het staat er echt, en het maakt een wereld van verschil. De cadans met twee zwaartepunten in de maat klinkt zoveel lichtvoetiger dan het vierkwarts marstempo waaraan we gewend zijn. En dat is nog maar het begin.

Jacob Bogaart heeft de opnamen op eigen initiatief opnieuw onder onze aandacht gebracht, in een prachtige vormgeving van eigen ontwerp. Niet uit ijdelheid, maar om ons te laten horen wat er vijfendertig jaar geleden gepresteerd werd door een 72-jarige dirigent met een hartstochtelijke liefde voor muziek, een jonge pianist met een geloof in deze unieke samenwerking, en een publieke omroep die nog de armslag had die de luisteraar verdient. En zelfs daar stopt het niet, want het meest ontroerende is wellicht het schitterende portret dat de beeldend kunstenaar Bogaart maakte van zijn grote vriend Ernest Bour. Un document humain.

index