CD-recensie

© Siebe Riedstra, december 2021

Samuel Barber heeft eeuwige roem verworven met zijn Adagio voor strijkers, een transcriptie van het langzame deel uit zijn enige strijkkwartet. Een bewerking die hij maakte op instigatie van Arturo Toscanini, die in 1938 de première dirigeerde. Met de rest van dat strijkkwartet liep het niet goed af. Barber had moeite met het derde deel, dat hij ondanks de volwassen lengte van ruim vijf minuten bij nader inzien afkeurde en verving door een korte reminiscentie aan het eerste deel, krap toebedeeld met twee minuten lengte. Op deze cd presenteert het Escher Quartet naast de gepubliceerde versie van het kwartet als extra de wereldpremière van het afgekeurde derde deel. Zo mogen we zelf vaststellen of hij gelijk had. Het lijkt logisch om Barber te combineren met die andere Amerikaan, Charles Ives, en het is vaker gedaan (door het Emerson Quartet), maar het lijkt waarschijnlijk dat de uiterst kritische Barber weinig zou hebben gezien in diens experimenteerdrift.

De beide strijkkwartetten van Charles Ives zijn exemplarisch voor de ontwikkeling van deze componist. Het eerste kwartet dateert uit 1896, het laatste jaar van zijn studie aan de Yale Universiteit bij Horatio Parker. De strenge leer van Parker en de eigenzinnige opvattingen van Charlie gaan hier hand in hand. De openingsmelodie is die van het hier in kerkelijke kringen bekende 'Hoe zal ik u ontvangen, hoe wilt gij zijn ontmoet', verwerkt in een strenge fuga. Parker vond zulke 'Moody and Shanky hymns' maar niets. Ives noemde het stuk ook nog eens heel eigenwijs 'From the Salvation Army'. Een meesterwerk is het niet, curieus in hoge mate. Tien jaar later is Ives volkomen los van conventies en aan het volgende piepkleine Scherzo is dat goed te horen. Holding your own! is het devies, en dat betekent dat elk van de vier spelers zich geen moer aantrekt van de drie andere. Een roadmap naar het volgende kwartet.

Dat tweede kwartet uit 1911-13 is uiterst typerend voor de volwassen componist, die zijn hele leven lang succesvol directeur van een verzekeringsmaatschappij bleef en in 1927 stopte met componeren. Ook in dit kwartet vliegen de citaten je om de oren, maar dat gebeurt in een uiterst complex atonaal geheel dat zich als een dolgedraaid mozaïek ontrolt. Ives gaf het stuk overigens een volkomen serieus scenario mee. Het eerste deel heet Discussions, en ontwikkelt zich inderdaad zoals een strijkkwartet vaak wordt omschreven: een serieus gesprek tussen vier gelijkwaardige partners. In het tweede deel, Arguments, laat men elkaar niet meer uitpraten en neemt de chaos hand over hand toe, overigens wel binnen de grenzen van een herkenbaar Scherzo-Trio-Scherzo. In het derde deel, The Call of the Mountains, is de strijd beslecht en schrijden de vier partners voort met een gezamenlijk doel, de weg naar boven.

Alleen al door de toevoeging van de oorspronkelijke versie van Barbers strijkkwartet is dit een uniek document geworden, maar er is meer. Het Escher Quartet mag trots zijn op een voortreffelijke uitvoering, prima toelichting en een schitterende opname. Een formidabele aanwinst.

index