CD-recensie
© Siebe Riedstra, mei 2014
(C.Ph.E.) Bach: Orgelsonate in a, Wq 70 nr. 4 - in F, Wq 70 nr. 3 - in g, Wq 70 nr. 6 - in D, Wq 70 nr. 5 - in Bes, Wq 70 nr. 2 - in d, Wq 69 Ton Koopman (orgel) Challenge Classics CC72260 • 78' • Opname: april en oktober 2013, Evangelischen Kirche "Zur frohen Botschaft", Berlin-Karlshorst
(C.Ph.E.) Bach: Complete orgelwerken 6 Orgelsonates Wq 70:2-7 - 6 Fuga's Wq 119 - Fantasia & Fuga Wq 119:7 - Koraalvoorspelen Luca Scandali (orgel) Brilliant Classics 94812 • 60' + 66' • ( 2 cd's) Opname: november 2013 Parochiekerk Santa Maria Assunta, Vigliano Biellese (I) |
|
Diese vier Orgelsolos sind für eine Prinzessin gemacht, die kein Pedal und keine Schwierigkeiten spielen konnte, ob sie sich gleich eine schöne Orgel mit zwei Clavieren und Pedal machen liess, und gerne darauf spielte.
J.N.Forkel over de Orgelsonates Wq 70/3-6
In 1755 liet Prinses Anna Amalia van Pruisen (1723-1787), de jongste zuster van Frederik de Grote, in haar Stadspaleis een orgel bouwen met twee klavieren en zelfstandig pedaal, met 22 registers. Het instrument werd gebouwd door twee leerlingen van de grote orgelbouwer Joachim Wagner: Peter Migendt en Ernst Julius Max. Speciaal aan dit instrument was de grotere klavieromvang in de hoogte. Normaal liep de klaviatuur in Berlijn tot c''' of d''', dit instrument gaat tot f'''. Emanuel Bach (1714-1788) was een van de leraren van de Prinses en schreef speciaal voor dit instrument vier Orgelsonates, Wq 70:3-6. Hij maakt daarin gul gebruik van die extra hoogte, maar schrijft geen pedaalpartij voor. Het instrument kwam na veel omzwervingen terecht in de Evangelische Kirche in Karlshorst-Berlijn. Nadat het nota bene de Tweede Wereldoorlog goed had overleefd werd het in 1959/60 flink onderhanden genomen door de firma Schuke, die er een aantal neobarokke veranderingen in aanbracht. Als u wilt weten hoe dat klonk: in de C.P.E.Bach Edition van Brilliant die ik hier onlangs besprak zit een schijfje met de Orgelconcerten en de twee grote (met pedaal) orgelwerken. De klank is scherp, heeft weinig karakter en de toonhoogte is flink opgekrikt met alle gevolgen van dien. In 2010 werd een zorgvuldige restauratie en terugkeer naar de toestand van 1755 afgesloten. Het Emanuel Bach-jaar 2014 biedt een schitterende gelegenheid voor Ton Koopman om te laten horen hoe hij denkt dat die Sonates daar ooit geklonken hebben.
Koopman speelt niet precies wat Wotquenne heeft gerangschikt onder het nummer Wq 70. Hij opent zijn recital met de vier sonates uit 1755, Wq 70:3-6, gevolgd door de Tweede sonate, die een paar jaar later ontstond, in 1758. De eerste Sonate uit 1758 laat hij weg, omdat ze aan de baskant te laag gaat voor de klavieromvang van het orgel. Daarvoor in de plaats speelt hij Wq 69, een losse sonate uit 1747, met de aantekening 'voor twee klavieren'. In de catalogus van Wotquenne staat uitdrukkelijk Sieben Sonaten für Orgel, maar nummer zeven is een vreemde eend in de bijt. Dat is een Fantasie en Fuga in D uit 1756, een van de twee bovengenoemde grote orgelwerken.
Het label Brilliant zit bepaald niet stil in dit jubileumjaar. Diverse nieuwe producties worden uitgebracht, zowel individueel als gebundeld in de C.P.E. Bach Edition. Een gloednieuwe uitgave van de complete orgelwerken presenteert de Italiaanse organist Luca Scandali. Scandali is onder andere een leerling van Ton Koopman, maar heeft zo zijn eigen ideeën, en dat is goed. Hij kiest voor deze opname een nieuw instrument, in 2007 gebouwd door Dell'Orto & Lanzini Orgelmakers. Ook in Italië is men bezig met een herbeleving van de barokke orgelkunst, zoals wij die kennen van makers als Marcussen en Flentrop. Hij speelt zes sonates (de eerste slaat hij ook over, maar de laatste uiteraard niet). De overige werken, een aantal fuga's en koraalvoorspelen, voegen niet echt iets toe aan het beeld dat we hebben van Emanuel als orgelcomponist.
Scandali ontleent de vrijheid om zo hier en daar een volwassen pedaalpartij in te schakelen aan het feit dat het 'Amalia-orgel' over een zelfstandig pedaal beschikte. Hij doet dat met gusto en dus knettert er een lustig bassende trompet uit de speakers in de hoekdelen van de vijfde sonate. Waar het echt even misgaat is in de Fantasia en Fuga (Sonate 7), die geheel met tongwerken tot klinken komt. Als je zoiets doet moet je wel even zorgen dat de stemming klopt. Voor het overige niets dan lof voor het spel van Scandali, de vonken spatten eraf en zijn presentatie zit prima in elkaar. Op de eerste cd drie sonates, afgewisseld met drie fuga's; op de tweede de overige sonates en een aantal losse werkjes. Een uitstekend idee omdat in zo'n jubileumjaar als 'complete orgelwerken' uit te brengen. Dat zoiets een utopie blijkt bewijst Ton Koopman met zijn toegevoegde vondst: Wq 69.
Het laatste woord is sowieso aan de meester. Koopman heeft met zijn orgelkeuze in de roos geschoten, maar dat niet alleen. Hij kent het oeuvre van deze componist door en door, niet alleen als instrumentalist maar ook als dirigent. Zijn onvoorspelbare muzikaliteit werkt wonderen in deze grillige partituurtjes. Dat hij zijn vertrouwde opnameteam mee kon nemen naar het Amalia Orgel is de kers op de taart.